Postmodernisme

Het postmodernisme is een twintigste-eeuwse filosofische beweging en culturele stroming die het bestaan van een eenduidige absolute waarheid afwijst. Letterlijk betekent postmodernisme ‘na het modernisme’.

De Franse filosoof Jean-François Lyotard (1924-1998) introduceert de term in 1979 binnen de filosofie in zijn traktaat Het postmoderne weten (La condition postmoderne). Volgens Lyotard bevinden we ons in een ‘postmoderne’ toestand doordat de ‘grote verhalen’ die de geschiedenis betekenis en structuur gaven hun geloofwaardigheid zijn verloren. Daardoor zouden we ook geen aanspraak meer kunnen doen op een alomvattende en universele waarheid.

Volgens Lyotard en andere postmoderne denkers zijn er dan ook verschillende manieren om de werkelijkheid te ervaren en voor te stellen. Dat betekent niet dat er geen waarheid bestaat, hoewel dat het postmodernisme vaak verweten wordt. Maar de waarheid die we krijgen voorgeschoteld is altijd een constructie en gekleurd door macht, ideologie en/of de taal die ons ter beschikking staat.

Lyotard schrijft in Het postmoderne weten dat alle filosofie die zich beroept op een groot verhaal ‘modern’ is. Een invloedrijk groot verhaal is bijvoorbeeld dat van de Verlichting, dat veronderstelt dat vooruitgang mogelijk is, en de werkelijkheid kenbaar, als de mens maar gebruikt maakt van rede en logica. Het einde van de grote verhalen en een afgenomen vertrouwen in de rede en vooruitgang markeren het begin van het postmodernisme.

Een van de thema’s waar veel postmodernisten over nadenken en inspiratie uit halen is de literatuur. Zo brengen romans volgens de Franse filosoof Jacques Derrida (1930-2004) vragen naar boven die de filosofie zelf uit het oog is verloren, zoals die naar de verhouding tussen taal en waarheid. In navolging van Plato dachten filosofen namelijk eeuwenlang dat taal de waarheid onder woorden kan brengen. Maar volgens Derrida is er niet zoiets als een waarheid of betekenis buiten de tekst – betekenis ontstaat doordat woorden en dingen naar elkaar verwijzen. Die keten van verwijzingen kent geen beginpunt of vaststaande essentie waar alle betekenis van af te leiden is, stelt Derrida als vertegenwoordiger van het postmodernisme.

Even tussendoor… Meer lezen over postmoderne denkers? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:

Buiten de filosofie is het postmodernisme vooral van invloed geweest in de kunst. Net zoals er in het postmoderne denken niet één universele methode is voor het vinden van de waarheid, zo wijst de postmoderne kunst strikte kunstregels af. Postmoderne kunstenaars proberen verschillende stijlen en genres met elkaar te combineren en stappen af van het idee dat kunst altijd de werkelijkheid moet afbeelden en mooi moet zijn.

België
Luce Irigaray (1930)

Frankrijk
Jacques Lacan (1901-1981)
Emmanuel Levinas (1906-1995)
Claude Lévi-Strauss (1908-2009)
Roland Barthes (1915-1980)
Louis Althusser (1918-1990)
Jean-François Lyotard (1924-1998)
Gilles Deleuze (1925-1995)
Michel Foucault (1926-1984)
Jean Baudrillard (1929-2007)
Jacques Derrida (1930-2004)
Julia Kristeva (1941)

Italië
Gianni Vattimo (1936-2023)
Mario Perniola (1941-2018)

Verenigde Staten
Richard Rorty (1931-2007)
Douglas Kellner (1943)
Judith Butler (1956)