Georg Hegel

Georg Wilhelm Friedrich Hegel is de belangrijkste filosoof van het 19e-eeuwse Duitse idealisme. Daarin staat de gedachte centraal dat niet materie de grond van de werkelijkheid is, maar ideeën.

Hegel is een absoluut idealist. Dit betekent dat hij gelooft dat de werkelijkheid volledig wordt gestructureerd door onze waarneming en ons verstand. In zijn moeilijk toegankelijke Fenomenologie van de Geest (1807) stelt Hegel de geschiedenis van de rede voor als een dialectisch proces, een ontwikkeling op basis van tegenstellingen. De ‘these’ en de negatie daarvan (‘antithese’) worden telkens in een hogere ‘synthese’ verzoend. De synthese vormt op haar beurt weer een uitgangspunt voor nieuwe negaties op weg naar een hogere synthese, enzovoorts. Zo komen we steeds dichter bij het hoogste idee, door Hegel afwisselend het Absolute, de Geest of de Rede genoemd.

Even tussendoor… Meer lezen over Hegel en andere grote denkers? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief

Het is volgens Hegel mogelijk om alles te kennen wat ons verstand voortbrengt. Met de Fenomenologie wil hij daarom niet alleen de complete geschiedenis van de rede doorgronden, maar ook voltooien. Hij is van mening dat het de taak van de filosoof is om te ‘tonen’ hoe de rede zich noodzakelijkerwijs ontwikkelt. Dit blijkt ook uit de strakke opbouw van de Fenomenologie: het begint bij de waarneming van objecten, om dan via de dialectische methode uit te komen bij onder andere hoofdstukken over zelfbewustzijn, natuur, cultuur, religie, en uiteindelijk het ‘Absolute weten’.

Georg Hegel baseerde zijn sociale en politieke filosofie zijn ook op de dialectische methode. Een belangrijk sleutelwoord is ‘erkenning’: we zijn afhankelijk van de erkenning van andere mensen om onszelf te kunnen beschouwen als individu. Dit resulteert in een strijd om erkenning tussen wat Hegel noemt de ‘heerser’ en de ‘knecht’. Daarom is het volgens Hegel belangrijk dat de ideale maatschappij wederzijdse erkenning zoveel mogelijk faciliteert. In de Hoofdlijnen van de Rechtsfilosofie (1821) beschrijft Hegel drie niveaus waarop erkenning plaatsvindt: de familie, de burgerlijke maatschappij, en de staat. Hegel vond dat in zijn tijd de burger in strijd was met de maatschappij en de staat. Ze werkten niet samen, maar stonden tegenover elkaar. Als de geschiedenis van de rede zich echter zou voltooien, dan zou de ideale samenleving gerealiseerd worden: de drie niveaus zouden samen één organisch geheel vormen.

Na Hegels dood in 1831 is zijn politieke filosofie op veel verschillende manieren geïnterpreteerd. Tegenwoordig bestaan er nog steeds zowel links- als rechts-hegelianen.