Baruch de Spinoza

Alles wat is, is in
God, en zonder God
kan niets zijn of
voorgesteld worden.

Spinoza zag in het radicale gebruik van de rede de enige mogelijkheid om totale vrijheid te bereiken.
Voor hem waren God en de natuur hetzelfde. Kennis van God en van de natuur vallen dus samen.Vandaar dat zijn Ethica met God begint. God is oneindig en daarmee de enig bestaande substantie of  zelfstandigheid . Alles speelt zich in God af. Ook de mens is onderdeel van de natuur en is aan de wetmatigheid van de natuur onderworpen. Het menselijk denken is net zo bepaald door oorzaak en gevolg als het menselijk lichaam, dat zich tussen de overige lichamen bevindt. De menselijke ervaring loopt bovendien parallel aan de belevenissen van het menselijk lichaam. Toch ontdekt de menselijke geest patronen in zijn dagelijkse ervaring. Op die manier ontleent hij gaandeweg algemene waarheden aan zijn toevallige ervaring. Zo leert hij stukje bij beetje zijn ervaring te interpreteren vanuit het minder toevallige standpunt van het geheel, d.w.z. vanuit het standpunt van God en ziet hij dat zijn ervaringen noodzakelijk zijn. Deze vorm van kennis is niet alleen intellectueel van belang, maar heeft ook ethische consequenties. Spinoza s zogenaamde  adequate vorm van kennis stuurt het handelen in de richting van het gemeenschappelijk belang en biedt het individu een vorm van geestelijke vrijheid en gelukzaligheid.Volgens Spinoza is dit niet voor iedereen weggelegd. In zijn Tractatus theologico-politicus legde hij uit dat godsdiensten hetzelfde nastreven door niet-filosofisch ingestelde mensen met andere middelen tot maatschappelijke gehoorzaamheid te brengen. Spinoza achtte het minder van belang hoe mensen op het juiste pad werden gebracht en pleitte voor een radicale godsdienstvrijheid, gecombineerd met een onderwerping van de godsdienstuitoefening aan het staatsgezag. Dit was volgens Spinoza voor het eerst verwezenlijkt in het Amsterdam van de Gouden Eeuw.