Quote
““In een onderdrukkend systeem kan vrijheid een middel worden om mee te beheersen””
“De opkomst van een kritisch bewustzijn wordt altijd gehinderd door de bevrediging van behoeftes”
De Duitse filosoof Herbert Marcuse (1898 – 1979) staat vooral bekend om zijn boek De eendimensionale mens dat in 1964 werd gepubliceerd. In dit boek betoogt Marcuse dat de mens een schijnvrijheid bezit omdat zij enkel bezig is met het bevredigen van valse behoeftes. De kapitalistische ideologie, die sterk gericht is op consumptie, hindert het vermogen van de burger om kritisch (of negatief, zoals Marcuse het noemt) te kunnen denken. Zo denkt de burger weliswaar keuzevrijheid te bezitten, maar wordt hij in werkelijkheid in toom gehouden door een onderdrukkend systeem. Dit verschijnsel is wat Marcus ‘repressieve tolerantie’ noemt.
Marcuse, die als telg uit een rijk joods gezin in 1933 uit angst voor het nationaalsocialisme voorgoed naar de VS emigreert, vergaart in de jaren zestig grote populariteit onder de studentenbeweging. Onder wat Marcuse ‘de grote weigering’ noemt, verwerpen de protesterende studenten de regels van de repressieve welvaartsmaatschappij. Marcuse’s bereidheid om veelvuldig op demonstraties op te treden, levert hem de officieuze titel ‘vader van Nieuw Links’ op. Zelf wijst Marcuse de term af omdat hij zichzelf niet boven de protestbeweging vindt staan.
Samen met die protestbeweging ziet Marcuse in de economische groei en de massaproductie van de jaren vijftig en zestig vooral de ‘ontmenselijkende effecten’ van de voortschrijdende technologie. Een technologisch gestuurde samenleving smoort bij voorbaat elke vorm van kritiek of verzet. ‘Burgers herkennen zichzelf in hun bezittingen’, zegt Marcuse. ‘Ze zien hun ziel terug in hun auto’s, hun stereo-installaties en hun keukengerei.’
Relevante berichten
Schijnoverwinning
Vijftig jaar geleden verscheen De eendimensionale mens van Herbert Marcuse, de bijbel van de alternatieve beweging. Veel waarden van de hippies, bohemiens en studenten uit die tijd zijn inmiddels overgenomen door het bedrijfsleven. Dat was precies wat Marcuse voorspelde en wat hij niet wilde. Het is opvallend dat De eendimensionale… Read More
Het persoonlijke is politiek
‘Met Marcuse wordt een marxist beschreven die geen marxist, een heideggeriaan die geen heideggeriaan, een freudiaan die geen freudiaan, een hegeliaan die geen hegeliaan, en een utopist die geen utopist was.’ Henk Procee herlas zijn werk bijna vijftig jaar na zijn eerste kennismaking met Marcuse: ‘Ik vond het veel interessanter… Read More
Eros en techniek
Voor Marcuse is de techniek zowel het instrument van de overheersing als het potentiële voertuig van emancipatie en bevrijding. Pieter Lemmens laat zien dat we die ambivalentie van de techniek beter kunnen begrijpen vanuit wat de Franse filosoof Bernard Stiegler het farmacologische – tegelijkertijd toxische en genezende – karakter van… Read More
Tussen totale beheersing en totale revolutie
‘Waar mensen in het Westen zichzelf graag opvatten als vrij, laat Marcuse zien dat ook zij leven in een repressieve samenleving, ook al zijn de vormen van onderdrukking meer verborgen.’ Robin Celikates en Sina Talachian bespreken de spanning in Marcuses theorie tussen de dominante krachten van de eendimensionaliteit en de… Read More