Karl Marx

“De filosofen hebben de wereld tot dusver slechts geïnterpreteerd; nu komt het erop aan haar te veranderen.”

Karl Marx is filosoof, historicus en econoom, grondlegger van de sociale wetenschappen en met zijn leer van het historisch materialisme de belangrijkste theoreticus van het socialisme en communisme. Bekendste geschriften zijn het Communistisch Manifest (1848, met Friedrich Engels) en Das Kapital (1867). 

Marx – geboren in een welvarend gezin uit de middenklasse – raakt tijdens zijn studies in Bonn en Berlijn bevriend met de Jong Hegelianen, een groep intellectuelen die na de dood van Hegel (1831) zijn werk gebruiken om de macht van religie en het gebrek aan vrijheid te bekritiseren in het conservatieve Pruisen. Marx is zeer onder de indruk van de ‘dialectische methode’ van Hegel, het idee van een theorie die zich in de werkelijkheid via tegenstellingen ontwikkelt.

Wanneer Marx gaat schrijven voor radicale kranten en in Parijs de socialist Friedrich Engels ontmoet, krijgt hij steeds meer kritiek op het beschouwende karakter van filosofie. Een beroemd citaat uit de Stellingen over Feuerbach luidt: ‘De filosofen hebben de wereld tot dusver slechts geïnterpreteerd; nu komt het erop aan haar te veranderen.’ Samen met Engels schrijft hij in 1848 het Communistisch Manifest, het politieke pamflet dat oproept tot de revolutie van de internationale arbeidersbeweging. Marx beschrijft de geschiedenis als een voortdurende klassestrijd tussen de bourgeoisie en het proletariaat; zij die de productiemiddelen bezitten tegenover de niet-bezitters. 

Nadat enkele arbeidersopstanden mislukt zijn, begint Marx een grondige, economische studie van het kapitalisme die zal leiden tot Das Kapital. Hierin ontwikkelt hij het idee dat de winst van het kapitalisme wordt gemaakt door uitbuiting van de arbeider: de arbeider creëert met zijn inspanning de meerwaarde van een product, maar krijgt daarvoor niet betaald. Terwijl de productiviteit door machines omhoog schiet, moeten arbeiders dezelfde uren maken. Marx wil aantonen dat er feitelijk niets veranderd is sinds de middeleeuwse heer zijn horige het land liet bewerken, maar dat door vervreemding arbeiders zich nauwelijks van deze situatie bewust zijn.   

Marx sterft op 64-jarige leeftijd in Londen, nadat zijn vrouw en dochter hem zijn voorgegaan. Op zijn grafsteen staat: ‘Arbeiders aller landen verenigt U’, de slotzin van het Communistisch manifest.