Home Weekendlijstje: Ziekte en gezondheid

Weekendlijstje: Ziekte en gezondheid

Door Ilana Buijssen op 06 maart 2020

Weekendlijstje: Ziekte en gezondheid

Dit artikel krijgt u van ons cadeau

Wilt u onbeperkt toegang tot de artikelen op Filosofie.nl? U bent al abonnee vanaf €4,99 per maand. Sluit hier een abonnement af en u heeft direct toegang.

De komst van het coronavirus boezemt veel mensen angst in. Handzeep en mondkapjes zijn niet aan te slepen. Te allen tijden willen we voorkomen dat we ziek worden. Maar wanneer is iemand eigenlijk ziek? En hoe blijven we gezond? We zetten vijf filosofen over gezondheid en ziekte op een rijtje.

Hippocrates: Alles draait om balans

Velen beschouwen de Griekse dokter Hippocrates als de grondlegger van de westerse geneeskunde.  Hij was namelijk de eerste die op de natuurlijke oorzaken van ziekte wees. In navolging van de natuurfilosofen probeert hij ziektes op natuurlijke wijzen te verklaren, in plaats van bovennatuurlijke oorzaken aan te wijzen. Die natuurlijke oorzaak was volgens hem een onbalans tussen verschillende lichaamssappen. In zijn eigen dokterspraktijk stelde hij een diagnose op basis van de lichamelijke symptomen en schreef vervolgens een bepaalde therapie voor.

Om de algemene lichamelijke balans te bevorderen hanteerde Hippocrates de welbekende gezondheidsadviezen die we nu nog kennen: zorg voor een goede hygiëne, eet gezond, drink voldoende en haal af en toe een frisse neus. ‘Laat uw voeding uw medicijn zijn en uw medicijn uw voeding,’ is dan ook een beroemde uitspraak van Hippocrates.

Seneca: Filosofie als geneesmiddel

Filosoof Seneca past de principes van het stoïcisme toe op het dagelijks leven. Het stoïcisme houdt er een specifieke kijk op gezondheid van de geest op na. Een gezond persoon laat zich niet leiden door zijn emoties en houdt de regie over zijn eigen leven. Emoties zijn namelijk de oorzaak van al het menselijke lijden.

De mentale staat waarin zulke emoties volledig afwezig zijn noemt Seneca apatheia. Deze toestand is voor de stoïcijnen nastrevenswaardig. Om apatheia te bereiken is het nodig om aan filosofie te doen. Filosoferen leidt tot het inzicht dat gebeurtenissen in de wereld verlopen volgens natuurwetten. Het heeft daarom geen zin om je zorgen te maken over onafwendbaarheden zoals de dood. Dergelijke angsten verzieken onnodig de geest. Om de mentale gezondheid te waarborgen is het nodig de natuurwetten te omarmen ondanks de ellende waarmee we geconfronteerd worden.

Immanuel Kant: Gebruik je gezonde verstand

Met ingang van de Verlichting schreven steeds meer filosofen over het belang om de eigen rede te gebruiken. Filosoof Immanuel Kant is een van de meest toonaangevende voorstanders van deze aansporing. In zijn beroemde essay Wat is verlichting? legt Kant de kern van zijn filosofische systeem kort en bondig uit. ‘Verlichting is het zegevieren van de mens over zijn zelfverkozen onmondigheid’, luidt de eerste zin van het artikel.

Cruciaal om aan deze onmondigheid te ontkomen is het gezond verstand. Kant roept zijn tijdgenoten op om te vertrouwen op hun eigen kritische capaciteiten in plaats van klakkeloos traditionele waarheden van anderen over te nemen. Door ons vast te klampen aan absolute waarheden die autoriteiten zoals de paus of een dokter ons voorschotelen, zijn we de capaciteit om zelf na te denken uit het oog verloren. We moeten ons gezonde verstand hervinden om te voorkomen dat we onszelf verliezen in de wirwar van adviezen die ons continu om de oren vliegen.

Nietzsche: Heel Europa is ziek

In het gedachtegoed van de ‘filosoof met de hamer’ Friedrich Nietzsche hebben gezondheid en ziekte een centrale plek. Het lijkt geen toeval dat zijn eigen gezondheid het grootste deel van zijn leven zeer zwak was. In zijn filosofie begrijpt hij ziekte echter niet slechts als een beroerde lichamelijke toestand. Hij ziet ziekte in een veel breder perspectief; mensen kunnen ziek worden door de verkeerde levenshouding.

Zo verkeerde de gehele Europese beschaving van zijn tijd volgens Nietzsche in een ziekelijke toestand. Mensen klampen zich massaal vast aan metafysische luchtkastelen zoals het hiernamaals. Als gevolg van het geloof in het bestaan van zulke schijnwerelden ontstaat er een afkeer van het leven hierop aarde. Door ons in plaats daarvan te wenden tot ons aardse bestaan kunnen we van onze gezamenlijke ziekte genezen.

Foucault: Zorg voor het zelf

Wat betekent het om ziek te zijn? Volgens Michel Foucault ligt dit helemaal niet vast. Wat telt als ziek hangt samen met onze definitie van gezondheid en die beide concepten veranderen door de eeuwen heen nogal. Hij gebruikt het voorbeeld van ‘de krankzinnige’, die door de oude Grieken werd gezien als wijs orakel, door de middeleeuwers als lachwekkende nar en door de modernen als patiënt die opgesloten dient te worden.

Foucault roept daarom op tot verzet tegen de in instituties gestolde denkkaders van onze samenleving. In zijn latere leven beroept hij zich daarvoor vooral op de levenskunst van de Griekse filosofen als Aristoteles en Epicurus. In hun denken vindt hij vooral een oproep tot autonomie: zelf bepalen hoe je je leven vorm geeft in plaats van je te laten leiden door wat sociaal acceptabel is.