Confronterende kwetsbaarheid
We are here. Met deze simpele, maar krachtige boodschap probeerde in 2016 een actiegroep van uitgeprocedeerde asielzoekers in Amsterdam duidelijk te maken dat ook zij inwoners van de stad zijn. Ze demonstreerden door hun lichaam bloot te stellen aan fysiek of verbaal geweld. Volgens Leon Heuts dwingt juist die kwetsbaarheid iets af. Aan de hand van de filosofie van Judith Butler laat hij zien hoe ‘kwetsbaarheid als weerstand’ functioneert.
Een grens is altijd een vraag
We kunnen niet zonder grenzen, stelt politiek geograaf Henk van Houtum. Maar nu zien we ze teveel als vanzelfsprekende scheidslijnen. ‘Daardoor vergeten we dat de grens altijd een vraag is.’ Van Houtum is met name kritisch over de voorwaarden van toegang. In eigen land vinden we het onaanvaardbaar om mensen vanwege hun huidskleur of afkomst buiten te sluiten. Maar dat is precies wat we doen aan onze grenzen. ‘Grenzen moeten niet de oorzaak worden van de uitholling van de beschavingswaarden die de grenzen juist wilden beschermen.’
De blik van de ander
‘Mensen scannen me soms met hun blik om te kijken of ik geen terrorist, vrouwenhater of profiteur ben.’ Abdelkader Benali weet hoe het voelt om er anders uit te zien. Van de Franse filosoof Emmanuel Levinas leerde hij hoeveel invloed de blik van de ander heeft op de blik op jezelf. Daarom is het belangrijk om goed naar de ander te luisteren, zegt Benali. ‘Het verstaan van de ander en het openstaan voor de ander zijn de weg naar een leefbare samenleving.’
Overbodig
Vluchtelingenkampen tonen het ultieme kwaad. Zo zou filosoof Hannah Arendt gereageerd hebben op het huidige vluchtelingenvraagstuk, denkt rechtsfilosoof Nanda Oudejans. De kampen zijn plekken om mensen op te bergen die overbodig zijn verklaard. ‘Daarmee wordt weggenomen wat hen tot mensen maakt: het vermogen om iets nieuws te beginnen en je te verhouden tot gelijken.’
Weerzin voor het vreemde
‘Zijn migranten en vluchtelingen beangstigend vreemd of maken wij hen dat?’ vraagt filosoof Marli Huijer zich af. Ze gaat te rade bij de Franse filosoof Michel Foucault. Het vreemde heeft volgens hem altijd te maken met binnen- en buitensluiten. Of het nu gaat om gekken of vluchtelingen: mensen die afwijken worden opgesloten in gestichten of kampen en worden pas weer ingesloten als ze hun vreemdheid hebben afgeworpen. ‘Zoals de gek maar beter bewaakt en gecontroleerd kon blijven, zo kunnen vluchtelingen en migranten maar beter op veilige afstand geïnterneerd blijven.’
