Home ‘Luisteren zegt meer dan spreken’

‘Luisteren zegt meer dan spreken’

Hoe doorbreek je racisme? Door je echt in de ander te verdiepen, betoogt schrijver Abdelkader Benali in zijn essay De vreemdeling.

Door Alexandra van Ditmars op 26 mei 2020

Abdelkader Benali schrijver racisme uitgelegd aan onszelf beeld Martin Dijkstra

Hoe doorbreek je racisme? Door je echt in de ander te verdiepen, betoogt schrijver Abdelkader Benali in zijn essay De vreemdeling.

Cover van 06-2020
06-2020 Filosofie magazine Lees het magazine

Wat kan ik weten?  

‘Ik weet hoe het voelt om er anders uit te zien. Mijn Marokkaanse uiterlijk valt op in Nederland. Als ik me twee dagen niet scheer, kan dat ertoe leiden dat mensen een paar stappen van me vandaan zetten en me scannen met hun blik om te kijken of ik geen terrorist, vrouwenhater of profiteur ben. In mijn essay De vreemdeling. Racisme uitgelegd aan onszelf denk ik aan de hand van mijn persoonlijke ervaringen na over racisme en onze omgang met het vreemde. Dat doe ik met de Franse filosoof Emmanuel Levinas in mijn achterhoofd. Levinas laat zien hoezeer de blik van de ander bepalend is voor de blik op jezelf. Een blik kan je het gevoel geven van acceptatie of buitensluiting, wat op zijn beurt weer bepaalt hoe jij je verhoudt tot anderen. Je wordt veel meer gemaakt door de ander dan je zelf beseft. Door de blik van de ander verkrijgen we onze identiteit. Als ik in Marokko ben, merk ik dat ik iets lichter loop. Ik ben daar onzichtbaar; er is niets aan mijn lichaam te zien dat afwijkt van de standaard. Deze anonimiteit is een gek soort privilege. De blikken die mij in Nederland het gevoel van anders-zijn geven, krijg ik ineens niet meer. Nu is opmerken dat iemand anders is niet hetzelfde als racisme, maar achter racisme zit wel ditzelfde mechanisme. In de blik van de ander zit een oordeel over jou waar jijzelf geen macht over hebt. Een racist gebruikt die macht om te bepalen wie jij bent, en kan daarbij terugvallen op een lange traditie van slavernij, nationalisme, xenofobie en muren langs de grens.’

Elke week aan het denken worden gezet met de mooiste interviews uit Filosofie Magazine? Schrijf u in voor de gratis nieuwsbrief

Meld u aan voor onze nieuwsbrief

Ontvang elke woensdag het laatste filosofie nieuws, de beste artikelen van de week en af en toe een aanbieding.
Ontvang wekelijks het laatste filosofienieuws, de beste artikelen en af en toe een aanbieding.

Wat moet ik doen?

‘Pijnlijke gesprekken aangaan in de publieke ruimte. Wanneer je niets van elkaar weet of denkt dat je iets van elkaar weet en bij de ontmoeting ontstaat door die verkeerde aannames het ene na het andere kleine conflict, dan is er echt sprake van een gesprek. Dan komen we ergens, want de confrontatie met onze onwetendheid biedt aan beide kanten ruimte om iets te ontdekken. Ik ben daar ervaringsdeskundige in; onschuldige gesprekken over couscous kunnen opeens ontaarden in een discussie over de clash of civilizations. Die pijnlijke gesprekken zijn een gevolg van het feit dat we nog altijd uitgaan van ons eigen wereldbeeld bij het begrijpen van de ander. We moeten op zoek naar hoe we in deze samenleving een ruimte kunnen creëren waarin we elkaar kunnen verstaan op de levinasiaanse manier. Daarbij veroordeel je de ander niet bij voorbaat met je blik, maar zie je in dat de ander, het verstaan van de ander en het openstaan voor de ander de weg zijn naar een leefbare samenleving.’

Wat mag ik hopen?

‘Mijn utopie is een samenleving waarin iedereen zich veilig voelt. Essentieel daarvoor is onbaatzuchtigheid, er werkelijk zijn voor de ander. Dat zijn we nu vaak niet. Stel je voor dat iemand ziek is. We zijn dan snel geneigd om te denken volgens deze logica: als ik diegene soep en medicijnen breng, wordt hij beter. Jouw eigen ego speelt in dit denken een grote rol. Levinas draait dit om. Hij laat zien dat je ook anders naar de situatie kunt kijken: de behoefte van de ander activeert in jou het bewustzijn om te handelen naar wat die ander nodig heeft. Dan ben je weg van het ego. Het gelaat van de ander doet een appel op jou, waardoor jij verantwoordelijk wordt voor de ander. Om nader tot elkaar te komen als mensen moet je gehoor geven aan dat appel en proberen de ander te verstaan. Pas als we daartoe bereid zijn, kan racisme doorbroken worden. Luisteren is daarbij belangrijker dan spreken. Wanneer iemand luistert, maakt hij plaats voor de ander. In het luisteren vindt de verandering plaats; het spreken is de uitkomst van die verandering.’

‘In Marokko loop ik lichter; ik wijk niet af van de standaard’

Wat is de mens?

‘De mens is er dol op het vreemde te omarmen. Op de sociale media zetten we onze tijdlijn vol met vreemdsoortige, uitzinnige plekken die we bezocht hebben. Ook in de mode omarmen we buitenlandse invloeden, en exotisch eten proeven we graag. Vreemd verkoopt, vreemd trekt de aandacht en vreemd houdt niet op te boeien, want het gevoel dat grenzen worden overschreden is aantrekkelijk. Maar dat genot voelen we alleen als wij het vreemde zelf opzoeken. Als het vreemde ons opzoekt, kan het ons doodsbang maken. Dan hebben we de angst dat het vreemde in de plaats komt van het bekende en dus uiteindelijk het nieuwe bekende zal worden. Ik probeer weg te blijven van een oordeel daarover. Maar ik denk dat als we beter begrijpen wat het vreemde met ons doet, we al een heel eind zijn.’

De vreemdeling

De vreemdeling. Racisme uitgelegd aan onszelf
Abdelkader Benali
Prometheus
112 blz.
€ 16,99

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Filosofie.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste verhalen over filosofie. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.