Thomas More

Thomas More is een Engelse filosoof, jurist, staatsman en humanist uit de Renaissance. In zijn bekendste werk Utopia beschrijft Thomas More een denkbeeldige staat waarmee hij kritiek uit op het Europa van zijn tijd. Hij roept zijn lezers op om zelf na te denken en de rede te volgen, in plaats van hun lichamelijke verlangens.

Hoe leef je een redelijk leven? Volgens More moet ieder individu daarvoor een innerlijke strijd aangaan met zijn fysieke begeerten. Hij volgt hierin de Griekse filosoof Plato (427 v.Chr.–347 v.Chr.), die de ziel beschrijft als een paardenspan: de rede houdt als wagenmenner de passies en begeerten in bedwang. More vindt onze lichamelijke verlangens niet zozeer slecht, maar we moeten er wel voor zorgen dat die in harmonie zijn met de rede. Daarvoor heb je een goede opvoeding en goed onderwijs nodig, maar moet je ook op zoek naar waarheid en deugdzaamheid. Voor het verwerven van die kennis zijn we afhankelijk van goddelijke openbaring. Een redelijk leven kan dus niet zonder geloof, meent More.

Naast filosofie houdt Thomas More zich bezig met politiek, recht en literatuur. Hij is lid van het Engelse Lagerhuis, adviseur van de Engelse koning Hendrik VIII en later zelfs Lord Chancellor – een soort eerste minister die het Hogerhuis voorzit en verantwoordelijk is voor de rechtspraak. In 1534 komt er een einde aan Mores politieke loopbaan. Wanneer Hendrik VIII een wet indient die leidt tot de afsplitsing van de anglicaanse kerk van de katholieke kerk, weigert More deze aan te nemen. Hendrik VIII beschuldigt More vervolgens van verraad. Na ruim een jaar in de gevangenis maakt een publieke onthoofding een einde aan het leven van Thomas More.

Hoe ziet een ideale samenleving eruit? Geïnspireerd door Plato, die in zijn Politeia een ideale staat beschrijft, schrijft Thomas More over een denkbeeldige staat in zijn boek Utopia (1516). Het boek bestaat uit twee delen. Het eerste deel is een dialoog tussen de personages Thomas More, zijn geleerde vriend Pieter Gillis en de zeeman en filosoof Raphaël Hythlodaeus, waarin de mannen de hebzucht en ijdelheid van hun eigen maatschappij bekritiseren.

In het tweede deel beschrijft Hythlodaeus het eiland Utopia (van het Griekse ou topos: ‘geen plek), waar hij een paar jaar heeft gewoond. In Utopia spelen ijdelheid en hebzucht geen rol, doordat er geen privébezit is. Al het werk dat de inwoners verrichten staat enkel in het teken van het algemeen belang. Zo worden alle goederen opgeslagen in een warenhuis dat voor iedereen toegankelijk is. Door de afwezigheid van privébezit is er geen tegenstelling tussen arm en rijk en is iedereen gelijk aan elkaar.

Toch is Utopia geen perfecte staat. Aan het eind van het boek schrijft More dat we veel van deze denkbeeldige staat kunnen leren, maar niet alles ervan moeten overnemen. De inwoners hebben bijvoorbeeld weinig privacy. Ze mogen alleen in groepsverband reizen, mits ze toestemming hebben van de staat of hun echtgenoot.

Mores gedachtegoed heeft verschillende denkers beïnvloed. Zo draagt de Nederlandse filosoof en humanist Desiderius Erasmus (1469-1536) zijn Lof der zotheid op aan zijn goede vriend More. Ook de filosofen Francis Bacon (1561-1626) en Karl Marx (1818-1883) vinden inspiratie bij More voor de ideale staten die zij beschrijven in respectievelijk Het nieuwe Atlantis (1626) en Het communistisch manifest (1848).

Vanwege zijn dood als martelaar voor de katholieke kerk is More in 1935 heilig verklaard door paus Pius XI. Hij is de beschermheilige van staatslieden en politici.