Filosofie is makkelijker als je denkt
In ‘Filosofie is makkelijker als je denkt’ helpen we je in vier stappen op weg in het zelf leren denken. Dit keer: wat is het goede?
‘Veroorzaak zoveel mogelijk genot’
Filosofie is makkelijker als je denkt. Maar word je van denken ook een beter mens? Een korte inleiding in de filosofie van het goede.
‘Doe wat goed voelt’ zeggen we vaak tegen iemand die twijfelt over waar hij zal gaan wonen of bij welke organisatie hij wil werken. Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Want hoe kom je erachter wanneer iets écht goed voelt en dus niet alleen maar fijn of gemakkelijk? En soms zijn dingen goed omwille van iets anders (zo is het goed voor je mentale gezondheid om werk te doen dat je leuk vindt), maar zijn deze dingen ook goed in zichzelf? Wat is het goede eigenlijk?
Valt het goede wel te berekenen?
De Engelse filosoof Jeremy Bentham (1748-1832) zou in elk geval weinig ophebben met de uitspraak ‘doe wat goed voelt’. Om te bepalen wat het goede is moet je volgens hem niet afgaan op je persoonlijke gevoelens, maar op de ervaringen van iedereen. Hij is de grondlegger van het utilitarisme, een ethische stroming die stelt dat goed handelen betekent dat je zoveel mogelijk genot en zo min mogelijk pijn veroorzaakt voor zoveel mogelijk mensen. Volgens Bentham is dat te berekenen; hij bedacht zelfs een speciale rekenmethode om genot en pijn tegen elkaar af te kunnen wegen.
Maar valt het goede te berekenen? En als het kan, heb je er dan wel genoeg tijd voor op het moment dat je voor een keuze staat? Bentham gaf toe dat zijn calculus een ideale situatie weerspiegelt. Als je wil bepalen of je moet ingrijpen bij een ruzie heb je een veel snellere inschatting nodig van wat goed is.
Volgens Aristoteles (384-322 v.Chr.) is het goede dan ook geen berekening, maar een praktische vaardigheid. Hij vergelijkt de deugd, het vermogen om in een concrete situatie het juiste te doen, met een ambacht. Het goede moet je, net als het vak van bakker of smid, in de vingers krijgen.
Goed handelen gaat vaak ook om de interactie met anderen. Volgens filosoof en schrijver Iris Murdoch (1919-1999) houdt dit in dat we een zo liefdevol en compleet mogelijk beeld van de ander opdoen. We moeten de ander zien in het licht van het Goede. Stel niet jezelf, maar de ander centraal, denkt ook verlichtingsdenker Immanuel Kant (1724-1804). Hij vatte het goede in een regel, de categorische imperatief: handel zo dat je zou kunnen willen dat de stelregel achter je handeling een algemene wet wordt. Niemand wil dat liegen de nieuwe norm wordt, dus dan moet je dat zelf ook niet doen. Een andere formulering van Kants categorische imperatief is: handel zo dat je de ander niet als middel, maar als doel beschouwt. Het goede, meent Kant, vind je niet in je gevoel, maar in het besef van de waardigheid van ieder mens.
