Filosofie is ook makkelijker als je leest. Goed leest. Filosofische bronteksten zijn niet altijd even makkelijk te begrijpen. Daarom helpen we je in een close reading op weg met extra context en commentaar bij deze tekst van Immanuel Kant over het goede.
Het is zeker plichtmatig*1 dat de winkelier zijn onervaren klant niet afzet en waar veel handel is, doet de prudente koopman*2 dit ook niet, maar hanteert hij een vastgestelde algemene prijs voor iedereen, zodat een kind even goed bij hem koopt als ieder ander. Men wordt dus eerlijk bediend. Maar dat is lang niet genoeg om te geloven dat de koopman zo handelde omwille van de plicht*3 en vanuit beginselen van eerlijkheid. Zijn voordeel eiste het. Of hij echter bovendien nog een onmiddellijke neiging voor zijn kopers zou hebben om, als het ware uit liefde, geen van hen wat de prijs betreft te bevoordelen, kan hier niet worden aangenomen. Dus vond de handeling plaats noch omwille van de plicht noch op grond van onmiddellijke neiging, maar louter met het oog op eigenbelang.
Daartegenover is het plicht je leven te bewaren,*4 en bovendien heeft iedereen daartoe nog een onmiddellijke neiging. Daarom echter heeft de vaak angstvallige zorg van het merendeel van de mensen daarvoor toch geen intrinsieke waarde en hun maxime*5 geen moreel gehalte. De zorg voor hun leven is weliswaar plichtmatig, maar niet omwille van de plicht.*6 Wanneer evenwel tegenspoed en hopeloos verdriet de levenslust geheel weggenomen hebben en wanneer de ongelukkige, sterk van geest en eerder verontwaardigd over zijn lot dan kleinzielig of terneergeslagen, de dood wenst en toch zijn leven bewaart, zonder het lief te hebben, niet uit neiging of vrees, maar omwille van de plicht, dan pas heeft zijn maxime een moreel gehalte.*7
Uit: Immanuel Kant, Fundering voor de metafysica van de zeden, vert. Thomas Mertens, Boom, 2008 [1785].
