Het bekendste fake orgasme staat op naam van actrice Meg Ryan. In de film When Harry Met Sally (1989) doet zij, Sally, alsof ze klaarkomt, midden in een drukke lunchroom. De aanleiding: tafelgenoot Harry zei dat hij het absoluut zou merken als een vrouw een orgasme faket. Net als hij een hap van zijn broodje neemt, begint Sally zacht te kreunen. Ze streelt met haar vingers over haar hals, sluit haar ogen, legt haar hoofd in haar nek. ‘Oh God,’ hijgt ze, terwijl ze steeds harder gaat kreunen. ‘Oh God, oh God!’ Hoofden draaien haar kant op. Haar ademhaling klinkt steeds sneller, ze haalt haar handen door haar haar, en even later – ‘Yes, yes, yes!’ – imiteert ze een orgasme. Sally lacht spottend naar Harry en neemt een hap van haar lunch.
Zowel mannen als vrouwen faken orgasmes. ‘In verschillende studies zegt minstens de helft van alle vrouwen wel eens een orgasme te faken en ongeveer een kwart van alle mannen,’ schrijven seksuologen Ellen Laan en Rik van Lunsen in hun boek De waarheid over seks (2023). ‘De motieven om te faken zijn echter heel verschillend. Vrouwen doen vooral vaak alsof om hun partner te plezieren, terwijl mannen meestal faken omdat het ze te lang duurt, ze denken dat het toch niet gaat lukken, ze moe zijn of domweg geen zin meer hebben.’
Faken heeft niet echt een goede reputatie, maar in hoeverre is het spelen van genot zo anders dan het genot door het spelen van het liefdesspel?
Tekst loopt door onder afbeelding
Lekker nadoen
Faken, nadoen, neppen, nabootsen – het zijn termen die allemaal teruggaan op mimesis, Oudgrieks voor ‘nabootsing’ en een filosofisch concept waarover veel is nagedacht. Zo zag Plato kunst als nabootsing van de echte wereld. Dat vond hij een kwalijke zaak, het zou je verwijderen van de waarheid. Aristoteles dacht dat mensen juist dingen leren dankzij mimesis: door anderen na te doen leren we hoe iets moet. Op het gebied van neporgasmes heb je hier niet zo veel aan; door te doen alsof je klaarkomt, leer je niet hoe je echt klaarkomt – integendeel. Het doen alsof voor een ander ontneemt je je eigen genot.
Tijdens seks kun je even doen alsof je iemand anders bent
Voor de Duitse filosoof en socioloog Theodor Adorno is mimesis in de moderne samenleving een vorm van vervreemding. Mensen bootsen als passieve consumenten slechts oppervlakkige beelden en producten van de cultuurindustrie na, zonder werkelijk betrokken te zijn bij de wereld. Seksuoloog Elise van Alderen schrijft in haar boek Wellust (2023): ‘Vaak bootsen vrouwen die faken scènes uit (porno)films na, met bepaalde krommingen van de rug en nek, gezichtsuitdrukkingen en kreungeluiden. In werkelijkheid ziet een vrouw die klaarkomt er zo helemaal niet uit.’ Een vervreemding van je genot en voorkeuren, een imitatie van een oppervlakkig beeld – elementen van Adorno’s cultuurkritiek lijken ook van toepassing op het faken van een orgasme.
René Girard, een Frans-Amerikaanse filosoof en historicus, introduceerde het begrip ‘mimetische begeerte’: mensen ontwikkelen hun verlangens niet rechtstreeks, maar imiteren de verlangens van anderen. Je wil een grotere auto omdat de buurman een grote auto heeft; je wil verkering met het populairste meisje uit de klas omdat je vrienden dat ook willen. Volgens Girard leidt de mimetische begeerte tot rivaliteit en conflicten. Mensen willen allemaal hetzelfde, omdat anderen datgene ook willen. Bij hem leidt dat tot een brede theorie over cultuur, religie en geweld. Maar je kunt het ook kleiner houden: mensen willen niet alleen orgasmes omdat dat lekker voelt, maar omdat anderen ook orgasmes hebben. Orgasmes ‘horen’ bij een goed seksleven, en iedereen wil een goed seksleven, dus jij ook.
Waarom we nooit genoeg hebben
Opvallend aan een orgasme nadoen, is dat er sprake is van een heel letterlijke vorm van imitatie. Mimesis uit zich ook vaak in een manier van doen, een houding, een stijl. Maar bij vals klaarkomen zijn de opties zeer beperkt; je kunt hooguit bepalen hoe hard je het uitschreeuwt. Het is daarmee een heel saaie vorm van mimesis. Het beeld dat een orgasme bij ‘goede seks’ hoort is overigens ook beperkt. Een orgasme, zo maakt Van Alderen duidelijk in haar boek, wordt vaak gelijkgesteld aan seksueel genot. ‘Klaarkomen wil echter niet zeggen dat de seks per definitie fijn is geweest, en niet klaarkomen wil niet zeggen dat de seks niet fijn was.’ Dat maakt een fake orgasme tot een wel heel wonderlijke vorm van mimesis: je doet alsof je tot een hoogtepunt komt, om het idee te wekken dat je het ultieme genot ervaart, terwijl dat niet zo is; en als je wel echt een orgasme zou hebben, impliceert dat dus niet vanzelfsprekend ultiem genot.
Tekst loopt door onder afbeelding
Genieten zullen we
Feministische denkers wijzen erop dat vrouwen in onze samenleving worden geconditioneerd om te voldoen aan de verwachtingen van mannen, ook op seksueel gebied. Daarom is het niet verwonderlijk dat vrouwen vaker faken dan mannen, en dan ook nog eens omwille van hun partner. In De tweede sekse schrijft Simone de Beauvoir dat vrouwen hun verlangens en ervaringen aanpassen of onderdrukken om te voldoen aan maatschappelijke (masculiene) normen. Hierop verder denkend kan het faken van een orgasme gezien worden als een manier waarop vrouwen zich conformeren aan de verwachtingen van mannen over seks, waarbij voldoen aan het beeld van de man als belangrijker wordt gezien dan het eigen genot.
Maar er zijn ook mannen die faken. En, zoals De Beauvoir ook beschrijft, zijn mannen ook niet vrij van bepaalde maatschappelijke verwachtingen. Vanuit die gedachte ligt er ook op mannen druk tijdens seks: een gezonde man komt klaar. Hoe moeten we dat faken dan begrijpen, waar komt die maatschappelijke druk vandaan?
Eva Illouz, hoogleraar sociologie aan de Universiteit van Jeruzalem, doet onderzoek naar de invloed van kapitalisme en consumptiecultuur op emoties en liefde, waarmee we weer wat meer in het vaarwater van Adorno belanden. In haar werk Why love hurts analyseert ze hoe moderne liefdes- en seksuele relaties worden beïnvloed door economische structuren en de markt. Seksualiteit wordt vaak gezien in termen van prestaties, succes en efficiëntie, meent Illouz. Het faken van een orgasme kan in dit kader begrepen worden als een handeling die past in onze prestatiegerichte cultuur, waarin ervaringen – ook seksuele – moeten voldoen aan een bepaald ideaal in plaats van authentiek beleefd te worden. Oftewel: in de moderne cultuur móét je wel klaarkomen, of het je nou lukt of niet. Ik kom, dus ik ben.
Tekst loopt door onder afbeelding
Helemaal jezelf
Hoe fake is faken eigenlijk? Is opwinding niet altijd deels geacteerd? Ik bedoel niet of de fysieke opwinding er wel of niet is – die kan er wel degelijk echt zijn, of niet, of een beetje – maar het spel van de seks. Seks breekt met het leven van alledag, seks is speels; je speelt een spel. En het spel, zo liet Johan Huizinga al zien in Homo ludens, overschrijdt de grenzen van het gewone leven en schept een ruimte waar andere regels gelden. Niet alleen conventionele regels worden opgeschort tijdens seks, tot op zekere hoogte ook normen en andere sociale beperkingen. Mensen kunnen zich, als ze willen, in seksuele escapades overgeven aan fantasie, improvisatie en experiment, zonder directe consequenties buiten de magische cirkel van het spel. Tijdens seks kun je even doen alsof je iemand anders bent. Dat hoeft niet meteen in de vorm van een rollenspel (al kan dat wel); het gaat om de dynamiek van verleiding, het opbouwen van spanning, het experimenteren met macht en verlangen. Dit speelse karakter van het spel van de seks gaat altijd samen met acteren. Je speelt de rol van verleider, laat zien dat je je overgeeft aan een bepaalde machtsdynamiek, speelt altijd een bepaalde rol binnen het spel. En is acteren niet nabootsen, doen alsof, faken?
Faken en acteren zijn nauw met elkaar verbonden, binnen en buiten de seks. Je neemt tijdelijk een rol aan, laat de conventionele werkelijkheid los en kunt daarmee een andere identiteit onderzoeken en beleven. Maar waar gaat acteren over in faken?
Is het leven een toneelspel?
Verschillende filosofen hebben zich afgevraagd hoe een mens in het dagelijks leven een rol kan spelen en tegelijkertijd trouw kan blijven aan zichzelf. Deze spanning tussen authenticiteit en acteren laat iets belangrijks zien: spelen geeft de vrijheid om te experimenteren, maar kan ook leiden tot vervreemding als het bewustzijn van het spel verloren gaat. Is het deze vervaging tussen echt en nep die het spel breekt?
Het lijkt me sterk. Zolang de deelnemers van het spel de gezamenlijke regels blijven volgen, kan de echte wereld het spel niet breken. Maar waarom lijkt er met een fake orgasme dan wel een zekere ondergrens van het liefdesspel te worden bereikt?
Misschien moeten we de oorzaak niet zoeken in het verschil tussen echt en fake, maar in de doelmatigheid van het klaarkomen. Van Alderen schrijft: ‘Bij seks moet niets, ook een orgasme niet.’ Maar het faken van een orgasme introduceert nu juist de noodzaak van een doel. Met deze doelmatigheid komt het vrije spel van de seks tot een lusteloos einde.
