Seks, de intiemste van alle aanrakingen

Seks als de meest nabije van alle aanrakingen, als een aanraking waar we bang voor zijn. De Franse filosoof Jean-Luc Nancy (1940-2021) had zich erin kunnen vinden. Hij benadrukt het belang van lichamelijke aanwezigheid voor onze ervaring. In alle ervaringen, niet alleen de seksuele. We leven niet als losse individuen, meent Nancy, ‘zijn’ is altijd al ‘samen met anderen zijn’. En die anderen hebben ook lichamen, kijken je aan, raken je aan. Samenzijn is volgens Nancy blootgesteld worden aan de aanraking van andere lichamen.

Dat is niet hetzelfde als de angst waarover Lawrence schrijft, maar het laat wel zien dat aanraking een existentiële ervaring is. Het lichaam is een plek van betekenis, waar fysieke sensaties ons iets laten zien (en laten voelen) over de onderlinge wederkerigheid tussen lichamen. Van Nancy kun je leren dat je altijd afhankelijk bent van anderen en dat je er niet aan ontkomt je bloot te geven aan hen. Daar zit iets kwetsbaars in, iets engs. Dat zag Law­rence denk ik ook. Nancy leert ons nog iets anders: aanraking is nooit alleen maar aanraking, maar zegt iets over onze manier van bestaan.

Het is vast geen toeval dat Nancy’s kernbegrip communauté, gemeenschap, in het Nederlands synoniem is voor vrijen. In het dagelijks leven lukt het je misschien de schijn op te houden dat je een autonoom individu bent, maar tijdens gemeenschap staat gemeenschappelijkheid altijd centraal. Die gemeenschappelijkheid is nauw verbonden met voelen. Nancy’s filosofie richt zich op de gedeelde basis van menselijke ervaringen, waarvan aanraken en aangeraakt worden een essentieel onderdeel zijn. In seksualiteit wordt die gemeenschappelijkheid benadrukt: lichamen worden gedeeld, opengesteld voor elkaar. Het is dan ook niet verwonderlijk dat Nancy zich expliciet over seks heeft uitgelaten, in zijn boek Sexistence (2017).

De verbinding tussen mensen die Nancy als de basis ziet van het menselijk bestaan wordt heel concreet voelbaar tijdens de gemeenschap. Blootgeven is dan echt blootgeven, samenzijn is overduidelijk samen zijn. Seks is daarmee een exemplarische manier van open zijn naar de wereld; seks ís openheid, mede-zijn, delen; seks legt bloot wat het betekent om een voelend wezen te zijn te midden van andere voelende wezens.

Een belangrijke voetnoot bij deze analyse lijkt me dat dit enkel geldt voor een goede vrijpartij. Oftewel: oprechte opwinding, geen moetje, instemming van beide kanten et cetera. In zo’n geval is een seksuele ervaring niet alleen een intieme handeling, maar ook een manier waarop we onze verbondenheid met anderen uitdrukken en begrijpen. En waarbij (samen) voelen het altijd wint van denken.

Nancy gebruikt vaak het woord sens, wat te vertalen valt als ‘zin’ (zintuig, gevoel) en als ‘betekenis’. Betekenis en voelen bestaan niet los van elkaar. Het Nederlandse ‘zin’ wijst ook zowel op het zinnelijke als op de betekenis – ‘in de zin van…’

Sens zie je terug in woorden als sensitiviteit, sensibiliteit en sensualiteit. Sensualiteit wordt vaak gelijkgesteld aan seksualiteit, maar is iets anders. Sensueel is alles wat je ziet, hoort, proeft, ruikt of voelt. ‘Als je seksuele opwinding bij een sensuele ervaring voelt, geef je er een seksuele betekenis aan,’ schrijft seksuoloog Elise van Alderen in haar boek Wellust. Een seksuele ervaring is dus altijd sensueel, maar niet elke sensuele ervaring is seksueel. ‘Sensualiteit is een voorwaarde voor seksualiteit, maar andersom geldt dat niet.’

Maar hoe komen voelen en betekenis dan samen in onze seksuele ervaring? De Britse filosoof Roger Scruton (1944-2020) zet in zijn boek Sexual desire (1986) uiteen dat seksueel verlangen bij mensen nooit enkel dierlijke lust is, nooit slechts een fysieke aantrekking, maar altijd een spel tussen het fysieke en het psychologische. Seksueel verlangen is intiem verbonden met onze gedachten, schrijft Scruton, en hangt dus samen met hoe we de wereld interpreteren.

Een voorbeeld. Je hebt een date night met je partner en haalt een drankje voor jullie aan de bar. Terwijl je op je beurt wacht, je rug naar de rest van het café gekeerd, voel je een hand op je been. De hand glijdt over je dij naar boven, over je billen, een vinger duwt je shirt plagend iets omhoog. Je gaat ervan uit dat het de hand van je partner is en je voelt hoe de opwinding zich als een warme golf door je lichaam verspreidt. Als je je hoofd opzij draait om je geliefde in de ogen te kijken, blijkt de hand van een beschonken wildvreemde te zijn. De gevoelens van opwinding maken onmiddellijk plaats voor walging en ontzet. Het seksuele aanraken en strelen, zoveel is meteen duidelijk, valt niet te reduceren tot een louter lichamelijke aangelegenheid.

Aanraking is volgens Scruton een fysieke uitdrukking van intimiteit, die de emotionele verbondenheid tussen individuen kan versterken. Het seksuele verlangen kan volgens hem daarom enkel vervuld worden in diepe, erotische liefde. Een liefde die volgens hem in een huwelijk het meest tot haar recht komt, omdat daarin de verbinding tussen twee mensen optimaal is. Al geeft dit blijk van een ouderwetse visie op liefdesrelaties – als zou verbinding alleen in traditionele vorm kunnen plaatshebben –, het zet wel aan het denken over de samenhang tussen seks en liefde. Beide kunnen immers los van elkaar plaatsvinden, en ik denk ook met succes. Maar in de woorden van schrijver Yvonne Kroonenberg: ‘Seks zonder liefde mag dan behelpen zijn, liefde zonder seks is helemaal knudde.’ Dat zullen velen met haar meevoelen. Het gebrek aan een (vitaal) seksleven kan reden zijn om een liefdesrelatie te verbreken. Ook als er wel andere vormen van intimiteit zijn, zoals knuffelen op de bank en hand in hand lopen. Waarin verschillen seksuele aanrakingen van andere soorten liefkozende aanrakingen?

Toen ik het er met vrienden over had, kwam ik zelf niet verder dan dat de seksuele aanraking ‘wezenlijker’ is dan de liefkozing. Een deel van de ander wordt zichtbaar (voelbaar!) dat in het dagelijks leven verborgen blijft. Sex is just another form of talk, where you act the words instead of saying them, schrijft Lawrence. Seks als een andere manier van praten, waarbij woorden niet worden uitgesproken, maar waarvan de betekenis in de handeling zichtbaar wordt. Er valt best wat op Lawrence aan te merken – bijvoorbeeld op zijn beperkte blik op vrouwelijke orgasmes –, maar dit zag hij denk ik goed. In de naakte verstrengeling met elkaar, in het opgaan in elkaars lichaam, tijdens de daad waarbij het decorum van alledag weinig te zoeken heeft, wordt woordeloos gecommuniceerd: ik zie jou, en jij ziet mij. Dat is wat we voelen.