Het gedachtegoed van de Griekse cynici is deels overgeleverd in de vorm van anekdotes. Een van de bekendste is die van Diogenes die wordt opgezocht door Alexander de Grote. De machtige heerser, die elke wens in vervulling kon doen gaan, ging voor de zonnebadende filosoof staan en zei: ‘Ik ben Alexander de Grote, heb je iets nodig?’ Diogenes antwoordde: ‘Ja, ga eens even uit mijn zon!’
Non-conformisten als Diogenes werden als cynici betiteld, naar het Griekse kunikos (honds), en namen deze aanduiding als een geuzennaam over. Diogenes spoorde de mensen aan te leven als een hond: op de grond slapen, eten wat er toevallig te vinden is, zo nodig bedelen, mensen die het verdienen schaamteloos afblaffen.
Als je niets bezit, geniet je intenser
De beweging van de cynici begon in Athene in de vijfde eeuw voor Christus met Antisthenes, een vriend van Socrates en in bepaald opzicht – soberheid, bescheidenheid – een trouwer volgeling van hem dan Plato en Aristoteles. Hij predikte de rijkdom van de armoede: als je niets bezit, geniet je intenser, want water drinken als je dorst hebt is een groter genot dan zonder dorst de duurste wijn drinken. En als je aan water en brood genoeg hebt, is het leven spotgoedkoop, dus zwem je in de vrije tijd, ‘het allerheerlijkste bezit’.
Diogenes was een leerling van Antisthenes. Hij geldt als de kampioen van het cynisme; ook de latere stoïci spraken met ontzag over hem. Hij woonde in een pot of een kruik en bezat niets dan een mantel, een knapzak, een stok en een drinkbeker, en die laatste gooide hij ook nog weg toen hij iemand water zag scheppen met zijn handen. Waarom ging hij zover in de onthouding van genot en het harden van lichaam en geest? Dat was een kwestie van vrijheid. Wie gewend raakt aan comfort, ondervindt schade als hij het verliest. Het is gemakkelijker om iets niet te verwerven dan om het te verliezen. Diogenes had als enige niets te verliezen en was daarom de koning te rijk.
Dat hij echt niet bang was iets te verliezen, zelfs zijn leven niet, bleek toen hij tijdens een zeereis door piraten gevangen werd genomen en geen enkel ontzag voor zijn wrede ontvoerders toonde. De beproevingen aan boord onderging hij met humor. Toen hij op de slavenmarkt te koop werd gezet en de veilingmeester hem vroeg wat hij zoal kon, antwoordde hij brutaalweg: ‘Mensen leiding geven.’ Zijn provocaties bewaarde hij dus niet voor de beschaafde burgers van Athene en zijn oefeningen in ascese hadden hem daadwerkelijk bikkelhard gemaakt.
Baldadig
De bundel Levenskunst uit de Griekse oudheid. Teksten van de Griekse cynici, samengesteld door filosoof Georg Luck, geeft een overzicht van het werk van de origineelste en baldadigste cynici. Het origineel stamt uit 1997, in 2011 verscheen het in Nederlandse vertaling als De wijsheid van de honden, en nu is het boek opnieuw beschikbaar met een nieuwe titel. De bundel bevat veelal fragmentarische teksten die indirect tot ons gekomen zijn, dankzij historici die eeuwen later citeerden uit verloren gegane bronnen. Dat neemt niet weg dat er uit de spreuken, voordrachten en anekdotes een consistent beeld ontstaat. Van Antisthenes via Diogenes, Krates en de vrouwelijke filosoof Hipparchia tot Bion en Teles – allemaal prijzen ze armoede en onthechting, waarschuwen ze dat er van rijkdom, aanzien en macht absoluut geen heil te verwachten valt en stellen ze dat een wijs mens onafhankelijk is en aan zichzelf genoeg heeft.
Even tussendoor… Meer lezen over Griekse filosofie? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:
Meld u aan voor onze nieuwsbrief
De wijze is in de eerste plaats op zijn eigen onverstoorbaarheid gericht, maar handelt daarnaast rechtvaardig en heeft de taak anderen te onderwijzen en als lichtend voorbeeld te dienen, rationeel en vrij van hartstochten. De eenvoudigste manier om van je lustgevoelens af te komen? Diogenes bevredigde zichzelf, schaamteloos en in het openbaar. De cynici waren taboedoorbrekend en bijna onvoorstelbaar modern: ze noemden zichzelf wereldburgers, achtten andere volken niet minder dan de Grieken en waren voor gelijkberechtiging van vrouwen en slaven. En over het bestaan van goden en een leven na de dood waagden ze het om openlijk te twijfelen.
Deze verzameling teksten van Luck is zowel stichtelijk als vermakelijk. En als het je niet zo ver brengt dat je je aanspraken op geld en prestige opgeeft, biedt het in elk geval het troostende inzicht dat je de werkdruk die je ervaart wezenlijk aan jezelf te wijten hebt.
Levenskunst uit de Griekse oudheid. Teksten van de Griekse cynici
Georg Luck
vert. Gerard Janssen en Goverdien Hauth-Grubben
Noordboek
384 blz.
€ 24,90
