Twintig beste ideeën
Scheiding lichaam en geest
Scheiding lichaam en geest René Descartes (1596-1650) Luisteren naar een mooi muziekstuk is meer dan een paar kleuren op een hersenscan. Wat is het idee? Geest en lichaam zijn voor Descartes twee verschillende zaken. De mens is niet zijn brein. Hoe passen… Read More
Schadebeginsel
SchadebeginselJohn Stuart Mill (1806-1873)Met het schadebeginsel geeft Mill antwoord op de vraag wanneer iemands vrijheid mag worden ingeperkt. Wat is het? Definieert de grenzen van individuele vrijheid. Zo lang een ander er geen schade van ondervindt, mag ik doen en zeggen wat ik wil. Wat doet het? Biedt ruimte… Read More
Gulden Middenweg
Gulden middenwegAristoteles (384 v.Chr-322 v.Chr.)De deugd is het midden tussen twee extremen, maar Aristoteles pleit niet voor middelmatigheid! Wat is het idee? Volgens Aristoteles is de deugd het midden tussen twee extremen. Zo houdt moed het midden tussen lafheid en roekeloosheid. Hoe passen we het toe? Het is geen pleidooi… Read More
Linguistic turn
Een roos heeft voor geliefden een andere betekenis dan voor biologen. Ludwig Wittgenstein (1889-1951) laat zien dat taal de werkelijkheid vormt. Dit idee is de aanzet van de talige wending (linguistic turn) in de filosofie. Wat is het?… Read More
Positieve en negatieve vrijheid
Positieve en negatieve vrijheid Isaiah Berlin (1909-1997)Van positieve vrijheid is volgens Berlin sprake als mensen ‘meester over zichzelf zijn’. Daartegenover plaatst hij de negatieve vrijheidsopvatting: de afwezigheid van dwang door andere mensen. Wat is het? Berlin laat zien hoe vrijheid in zijn tegendeel kan omslaan. Vrijheid kun je niet afdwingen. Wat doet het? Een gezonde argwaan jegens wereldverbeteraars. Een rookverslaafde zijn sigaretten verbieden en tegelijk volhouden dat hij wordt bevrijd, gaat niet. Kun je mensen dwingen vrij te zijn? Veel beleidsmakers lijken hier vanuit te gaan als ze pleiten voor opgelegde hulp aan mensen die ongezond leven – ‘leefstijlinterventies’ in jargon – én tegelijk volhouden dat van betutteling geen sprake is. Voor dit type redenering waarschuwde de Engelse filosoof Isaiah Berlin al. Hij maakte de risico’s zichtbaar door twee vormen van vrijheid haarscherp uit elkaar te houden: de positieve en de negatieve variant. Zijn filosofie Van positieve vrijheid is volgens Berlin sprake als mensen ‘meester over zichzelf zijn’. Doorslaggevend is dat ze ergens welbewust toe besluiten. In deze opvatting, die onder meer wordt verdedigd door Plato, Jean-Jacques Rousseau en Immanuel Kant, staat vrijheid gelijk aan zelfbepaling. Daartegenover plaatst hij de negatieve vrijheidsopvatting van John Locke en John Stuart Mill: de afwezigheid van dwang door andere mensen. Alleen zonder andermans bemoeienis zijn we vrij. Read More
Scheiding politiek en moraal
Scheiding politiek en moraal Niccolò Machiavelli (1469-1527) De grote waarde van Machiavelli is dat hij zich niet richt op de wenselijkheid van mooie vergezichten, maar op de haalbaarheid ervan. Wat is het? Machiavelli waarschuwt voor moralisme in de politiek. Het is heilloos als… Read More
Falsificatie
Karl Popper Karl Popper (1902-1994) Afwijkende resultaten en tegenvoorbeelden kunnen een theorie vooruit helpen. Wat is het? Een manier om de kwaliteit van theorieën vast te stellen. Popper laat zien dat een goede theorie weerlegd moet kunnen worden. Wat doet het?… Read More
Categorische imperatief
Categorische imperatiefImmanuel Kant (1724-1804)De morele wet van Kant helpt bij het formuleren van een publieke moraal. Wat is het idee? Ons gedrag moeten we volgens Kant ten overstaan van iedereen kunnen verantwoorden. Daarom is bedriegen immoreel. Wat doet het? Preventie van stiekem gedrag. Wat niet algemeen aanvaardbaar is, is… Read More
Het scheermes van Ockham
Het scheermes van OckhamWillem Ockham (1288 – 1347)Het scheermes van Ockham zegt niet dat we nooit op zoek mogen naar complexe verklaringen, tenzij we daartoe genoodzaakt zijn. Wat is het? ‘Het scheermes’ stelt dat bij wetenschappelijke theorieën geen aannames mogen worden toegevoegd die niet noodzakelijk zijn. Hoe passen… Read More
God is dood
God is dood Friedrich Nietzsche (1844-1900) De dood van God betekent niet meer dan de ervaring dat het christelijk geloof ongeloofwaardig geworden is. Wat is het? Nietzsche beschrijft hoe het christendom zijn betekenis heeft verloren. Er is geen bovennatuurlijk wezen dat goed en… Read More