Filosofie is makkelijker als je denkt
In ‘Filosofie is makkelijker als je denkt’ helpen we je in vier stappen op weg in het zelf leren denken. Dit keer: wat is vriendschap?
‘Niemand kan zonder vrienden’
Filosofie is makkelijker als je denkt. Maar wie zijn denk je je vrienden? Een korte inleiding in de filosofie van de vriendschap.
We zijn dagelijks omringd door mensen die we tot onze vrienden rekenen, maar de banden die we met hen hebben zijn vaak erg verschillend: met de een ga je een maand op vakantie, terwijl je een ander alleen in groepsverband ziet. Wat betekent het eigenlijk om vrienden te zijn? Kun je met iedereen bevriend zijn? En wat is het verschil tussen vriendschap en andere vormen van liefde?
Volgens Plato (427-347 v.Chr.), naar wie de term ‘platonisch’ verwijst, draait vriendschap niet om lust, maar om de zoektocht naar schoonheid en wijsheid. Volgens Plato’s leerling Aristoteles (384-322 v.Chr.) moeten we vriendschap dan ook niet verwarren met banden die alleen maar nuttig of fijn zijn: in ware vriendschap staat de deugd centraal. We willen iemands vriend zijn omdat hij ons een beter mens maakt. ‘Zonder vrienden zou niemand willen leven,’ volgens Aristoteles. Toch denkt hij dat niet iedereen tot vriendschap in staat is. Vrouwen niet, bijvoorbeeld. Dat is niet heel vriendelijk, maar Aristoteles moet je in zijn tijd plaatsen.
‘Als ik zou moeten zeggen waarom ik van hem hield: omdat hij het was, omdat ik het was’
Ook andere denkers zien vriendschap als iets mannelijks en sluiten vriendschappen met of tussen vrouwen uit. De Amerikaanse dichter Adrienne Rich (1929-2012) heeft er wel een verklaring voor: banden tussen vrouwen worden onderling als gevaarlijk gezien, omdat ze vrouwen de mogelijkheid bieden om zich te onttrekken aan de macht van mannen. Hoe dan ook, vriendschap blijkt duidelijk niet alleen een privézaak, maar ook politiek.
Voor de Duitse denker Carl Schmitt (1888-1985) is het onderscheid tussen vriend en vijand zelfs de kern van politiek. Met ‘vijand’ doelt hij op mensen die de identiteit van de eigen groep kunnen bedreigen. Kun je dan alleen bevriend zijn met mensen die op je lijken? De Duits-Amerikaanse filosoof Hannah Arendt (1906-1975) vindt van niet. Het belangrijkste aan vrienden is juist dat ze je een ander perspectief op de wereld geven. Door middel van meningsverschillen met vrienden leer je inzien hoe verschillend iedereen is en leer je om hier rekening mee te houden in je doen en laten.
Hoe gewoon we vrienden ook vinden, vriendschap is ingewikkelder dan je denkt. ‘Als ik zou moeten zeggen waarom ik van hem hield,’ schrijft Michel de Montaigne (1533-1592) in zijn essay over vriendschap, ‘weet ik daar geen antwoord op dan slechts dit: “Omdat hij het was, omdat ik het was.”’
Kun je over vriendschap denken, of moet je gewoon een goede vriend zijn?
