Wetenschap toetst met experimenten de feiten, filosofie toetst met experimenten het denken.
Maakt het voor een vriendschap uit of iemand echt om je geeft of is doen alsof al genoeg?
Stel je voor: je koopt een geavanceerde robot om je gezelschap te houden. De robot ziet eruit als een mens en kan allerlei activiteiten met je uitvoeren. Hij kan gesprekken voeren, reageert op aanrakingen en lijkt emoties te vertonen. Daarnaast kan hij voor je zorgen, bijvoorbeeld door eten voor je te bereiden, of juist jou om hulp vragen. De robot is in principe tot alles in staat wat je van een menselijke vriend zou kunnen wensen. Kun je dan zeggen dat je met de robot bevriend bent?
Socioloog en psycholoog Sherry Turkle (1948) vindt van niet. Ze onderzoekt de invloed van techniek op onze sociale banden en merkt op dat mensen ook nu al vaak vriendschappelijke gevoelens hebben voor hun robots, zelfs als deze niet levensecht zijn. Toch volstaat dat gevoel niet om van vriendschap te spreken, meent Turkle. Hoewel een robot ons informatie kan verschaffen, deelt die niet in onze ervaring van lichamelijkheid, de herinnering aan opgroeien of angst voor de dood. Juist voor het navigeren van zulke existentiële vragen hebben we vrienden nodig.
Alleen echte vrienden kunnen je verraden of je gedrag keihard veroordelen
Ook een robot die is geprogrammeerd om de dood te vrezen is nog geen vriend. Menselijke vrienden hebben hun eigen achtergrond, ervaringen en emoties, waarmee ze onze blik op de wereld kunnen verruimen. Dat brengt ook risico’s met zich mee: je vrienden kunnen je verraden of je gedrag keihard veroordelen. Een robot zal je daarentegen nooit in de steek laten. Maar juist het feit dat je vrienden de kans hebben je te verlaten en er desondanks voor kiezen bij je te blijven is volgens Turkle essentieel. Hun handelingen tonen hoe ze zich werkelijk voelen en dat ze je belangrijk vinden. Een robot kan ons misschien een gevoel van stabiliteit geven, maar geen vriendschap.
Echt?!
Ook over dieren vragen we ons soms af of we met ze bevriend kunnen zijn. We weten immers niet zeker of hun gedrag voortkomt uit emotie of puur instinct. Ook als we ze wel gevoelens toeschrijven, is het duidelijk dat dieren die niet op dezelfde manier uiten als wij. Maar kun je niet hetzelfde zeggen over andere mensen? Ook bij hen weten we niet zeker wat de beweegredenen voor hun gedrag zijn. Zijn er soorten vriendschap waarbij emotie minder belangrijk is? En is wederzijdse affectie genoeg om van vriendschap te spreken, of zijn er daarvoor nog andere gevoelens, handelingen of uitingen nodig?
