Stel de vraag ‘wat is filosofie?’ aan vijf verschillende filosofen en je krijgt vijf verschillende antwoorden. Eigenlijk ben je al begonnen met filosoferen door deze vraag te stellen. Filosoferen doe je namelijk door na te denken over fundamentele vragen, zoals: wat is waarheid? Wat is een goed leven? En wat is de mens?
Filosofische vragen kennen geen pasklare antwoorden, maar dat betekent niet dat het geen zinvolle vragen zijn – zonder filosofie hadden we tegenwoordig geen wetenschap, computers of ons huidige politieke stelsel gehad. De moderne wetenschap en natuurkunde ontstonden doordat filosofen zich af gingen vragen hoe de wereld in elkaar zit. Moderne computertalen komen voort uit de logische taal die filosofen ontwikkelden om hun redeneringen op wiskundige wijze te kunnen berekenen. En onze liberale democratie is opgebouwd rond eeuwen aan denken van filosofen over het ideale politieke systeem.
Filosofie (betekenis)
De oorsprong van de westerse filosofie ligt in de klassieke oudheid. Zo ook de betekenis van het woord ‘filosofie’: filo is Oudgrieks voor ‘houden van’, en sofia betekent wijsheid. Filosofen zijn dus op zoek naar wijsheid. Die betekenis lees je ook terug in een ander woord voor filosofie, namelijk ‘wijsbegeerte’, het verlangen naar of houden van wijsheid.
De filosofie kent verschillende disciplines, zoals ethiek, kenleer, esthetica en metafysica. Ethiek gaat over de moraal, oftewel de vraag naar het goede; kenleer gaat over de vraag wat ware kennis is; esthetica gaat over schoonheid; en metafysica over de aard van de werkelijkheid. Tot een paar eeuwen geleden behoorden ook de voorlopers van de natuurkunde en de psychologie tot het domein van de filosofie.
Filosoof (betekenis)
Wat is een filosoof? De term ‘filosoof’ is niet beschermd, in tegenstelling tot ‘arts’ of ‘historicus’. Dat betekent dat iedereen in principe zichzelf filosoof kan noemen. Vaak verwijzen we met ‘filosoof’ tegenwoordig naar iemand die filosofie gestudeerd heeft, of iemand die zich met filosofische vraagstukken bezighoudt.
Filosofen zijn vaak werkzaam aan een universiteit, maar dat hoeft niet. Sterker nog, een aantal van de beroemdste filosofen uit de geschiedenis waren helemaal niet verbonden aan een academie. Zo trok René Descartes (1596-1650), die met zijn ‘ik denk, dus ik ben’ als grondlegger van de moderne filosofie wordt beschouwd, rond door Europa, van broodheer tot broodheer. Ook de existentialisten Jean-Paul Sartre (1905-1980) en Simone de Beauvoir (1908-1986) hadden nooit een aanstelling aan de universiteit.
Wat doet een filosoof?
Hoe gaat de filosoof op zoek naar wijsheid? Daar heeft hij verschillende methoden voor. De bekendste is misschien wel de ‘socratische methode’, vernoemd naar de Griekse filosoof Socrates (469 v. Chr. – 399 v. Chr.). Die onderwierp voorbijgangers en stadgenoten op het marktplein van Athene aan een vragenvuur om tot ware kennis te komen. De ondervraagde komt bijvoorbeeld met een definitie van het begrip ‘moed’, of ‘rechtvaardigheid’. Door middel van zijn vragen stelt Socrates die definitie vervolgens op de proef. Deze methode wordt tot op de dag van vandaag gebruikt door zogeheten ‘socratisch gespreksleiders’.
Een andere methode van filosofisch onderzoek is het gedachte-experiment. Dat is een fictieve situatie waarmee de filosoof zijn denken toetst en tot het antwoord van een filosofische vraag probeert te komen. Een bekend gedachte-experiment is dat van Achilles en de schildpad, bedacht door de Griekse filosoof Zeno van Elea. Dat gaat zo: in een hardloopwedstrijd tussen de snelle Achilles en de slome schildpad krijgt de schildpad bij de start een voorsprong van tien meter. Dan schiet Achilles uit de startblokken, die de achterstand van tien meter in een mum van tijd heeft ingelopen. Maar in de tijd dat dat Achilles die tien meter heeft gelopen, heeft de schildpad weer een meter afgelegd. Als Achilles vervolgens die meter weer heeft gelopen, heeft de schildpad alweer tien centimeter afgelegd. Deze redenering kun je tot in het oneindige herhalen. Hoe haalt Achilles de schildpad ooit in?
Met dit gedachte-experiment wilde Zeno, een leerling van de beroemde filosoof Parmenides, laten zien dat beweging eigenlijk niet bestaat. We denken wel dat we onze waarneming kunnen geloven dat hardlopers in beweging elkaar in kunnen halen, maar is dat wel echt zo?
Hoe kun je filosoferen?
Twijfel je of je ook kunt filosoferen? Dan ben je eigenlijk al aan het filosoferen. De filosoof is een geoefende twijfelaar, maar twijfelen kan uiteindelijk iedereen. Een van de eerste stappen om te leren filosoferen, is leren wat andere filosofen over filosofische vragen hebben gezegd. Maar je kunt je ook inschrijven voor onze denkcursus in het blokje hieronder.
Gratis leren filosoferen
Wil je ook leren filosoferen? Met onze gratis online cursus ‘Filosoof in vier vragen’ leer je de basisbeginselen van het filosofisch denken. Elke week sturen we je een vraag, en helpen we je op weg om van twijfelen denken te maken. Bovendien maak je kans op de speciale uitgave Filosofie is makkelijker als je denkt. Schrijf je hieronder in:
