Stelling: vóór 1784 bestond de eigen mening nog niet.
Vraag: waar of onwaar?
Als ik u nu zeg dat het waar is (want dat is zo), omdat 1784 het jaar is dat de Duitse filosoof Immanuel Kant als eerste in de geschiedenis alle mensen opriep de moed te hebben ‘je van je eigen verstand te bedienen’, dan denkt u daar vast het uwe van. Precies! En dat, dát u dat mag denken, dát ik u daarin serieus moet nemen en dát u ook vindt dat het uw plicht is om daar een eigen mening over te hebben, precies dat is een uitvinding van de Verlichting.
In het pamflet ‘De beantwoording van de vraag: wat is Verlichting?’ – dat Kant dus dat gedenkwaardige jaar schreef voor het decembernummer van het Berlinische Monatsschrift – omschrijft Kant Verlichting als ‘het uittreden van de mens uit de onmondigheid die hij aan zichzelf te wijten heeft’. Zo, dan hoort u het ook eens van een ander. Onmondigheid moet je niet altijd afschuiven op de onderdrukkende macht van een dictator of een kerk, maar ook op je eigen luie macht der gewoonte.
Maar moeten we nu blij zijn met die uitvinding, als we het gepolariseerde en ontplofte publieke debat zien op X (Twitter) en andere sociale media? Gaat de uitvinding van onze mondigheid niet inmiddels ten onder aan grote mondigheid?
Laten we daar niet bang voor zijn. Het is immers nog maar een jonge uitvinding. En dat antivaxers, twitteraars en complotdenkers het debat heel moeilijk maken hoort ook bij de verlichte mening. Dat zou Kant vast met me eens zijn, die zelfs van de zekerste kennis meende dat het ‘aan twijfel onderhevig mag worden gemaakt’.
Even tussendoor… Meer columns lezen van Coen Simon? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:
Meld u aan voor onze nieuwsbrief
Misschien was het dan toch wat te stellig van mij om te beweren dat de mening een uitvinding van Kant is. Er ging natuurlijk wel werk van anderen aan vooraf, zoals bij iedere uitvinding. Ook Descartes, Locke, Spinoza, Hume en Wollstonecraft zijn onmisbaar geweest voor deze denkvernieuwing.
Hoe het ook zij. Als we de geschiedenis van de filosofie een voetnoot bij Plato noemen, dan mag onze vrije mening een uitvinding van de Verlichting heten.
Althans, dat is mijn mening.
