‘Handel zo dat je de menselijkheid, zowel in je eigen persoon als in die van ieder ander, altijd tevens als doel, nooit alleen maar als middel gebruikt.’
Goed handelen is voor Immanuel Kant geen kwestie van juiste intenties of goede consequenties. In Fundering voor de metafysica van de zeden (1785) betoogt de Duitse filosoof dat je door rationeel te denken tot een universele regel voor morele handelingen kan komen: zijn zogeheten categorische imperatief, die stelt dat je de ander nooit alleen als middel mag beschouwen. Maar wat houdt dat eigenlijk in, iemand als middel zien?
In 2024 is het driehonderd jaar geleden dat Immanuel Kant (1724-1804) werd geboren. De Duitse filosoof is een van de belangrijkste moderne filosofen en hij moedigde iedereen aan om ook zelf te denken. In de online serie ‘Durf te denken’ reageren bekende denkers en doeners op citaten van de Duitse verlichtingsdenker.
Volgens Kant is het niet erg om bijvoorbeeld een chauffeur in te schakelen om ergens te komen. Maar je mag daarbij nooit uit het oog verliezen dat de ander ook een mens is, met zijn eigen redelijke vermogens, wensen en talenten. Helaas houdt lang niet iedereen zich aan dit principe, weet mensenrechtenadvocaat Liesbeth Zegveld. Zegveld zet zich in voor oorlogsslachtoffers en won meerdere prijzen voor haar werk als advocaat.
In een oorlog worden mensen vaak niet gezien als doel op zichzelf, maar enkel gebruikt als middel, vertelt Zegveld. ‘Ik zie dat nu bij de oorlog in Palestina: Nederland gebruikt de situatie als middel om de eigen wapenindustrie te versterken, om de steun van Israël te behouden, om ons Holocaust-trauma te verwerken. De Palestijnen worden gebruikt voor allerlei doelen, behalve hun menselijke waardigheid.’
Rechten
Een andere verwoording van Kants categorisch imperatief luidt: ‘Handel zo dat de regel achter je handeling een universele wet kan worden’. Een handeling is alleen moreel toegestaan wanneer je ermee zou kunnen instemmen dat alle anderen ook op deze manier handelen.
Even tussendoor… Meer lezen over Kant en andere grote denkers? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:
Meld u aan voor onze nieuwsbrief
Zegveld sluit zich bij dat idee aan. ‘Het is makkelijk om oorlogssituaties weg te schuiven als iets dat enkel de slachtoffers aangaat, maar het gaat ook over onszelf. Het recht op bestaan is niet iets dat je moet verdienen, maar iets dat elk mens heeft bij gratie van zijn mens-zijn. Zodra je dat recht in twijfel trekt, moet je ook uitleggen waarom jou wél bepaalde rechten toekomen. Hoe kun je een ander vermoorden, of niet ingrijpen terwijl er gruwelijke dingen gebeuren, en tegelijk je eigen recht op bestaan behouden? Dat kan niet. Wanneer we de menselijkheid van een ander ontkennen, wordt ook onze eigen menselijkheid, ons eigen recht op bestaan, ondermijnd.’
