7 tips tegen wanhoop van schrijver Koen Schouwenburg

Een talent voor eenzaamheid, bedreven in doemdenken en zwaar op de hand – met deze woorden omschrijft essayist en schrijver Koen Schouwenburg (1986) zichzelf. Tijdens een periode waarin hij last had van depressies en paniekaanvallen zocht hij houvast in filosofie en literatuur. ‘Het was een troostmiddel,’ zegt Schouwenburg. ‘Ik probeerde via boeken te begrijpen wie ik eigenlijk was.’ Maar door zijn zwaarmoedigheid ontplooide Schouwenburg ook een talent voor het leven.

‘Na het overlijden van haar geliefde Ischa Meijer schreef Connie Palmen de roman I.M. Niet om de rouw te laten verdwijnen, maar om zin te geven aan het zinloze. Van Palmen leerde ik dat je van je lot een plot moet maken. Door een verhaal te maken van wat je overkomt, geef je er betekenis aan: je zet de gebeurtenissen naar je hand.’

‘Albert Camus zegt dat het absurd is dat wij op aarde zijn gezet, terwijl ons einde al bij de geboorte vaststaat. Het absurde moeten we accepteren, maar dat is niet hetzelfde als instemmen. We moeten ons juist verzetten tegen de zinloosheid. Hoe je dat doet? Door opstandig te sterven. Aan de dood kunnen we niet ontkomen, maar we kunnen wel strijden voor wat we belangrijk vinden. Je hoort mensen weleens zeggen: ik eet gewoon vlees, want met dit kabinet heeft het toch geen zin om iets voor het klimaat te doen. Dat heeft het dus wél, want je verzet je daarmee tegen het idee dat we allemaal naar de kloten gaan.’

‘In mijn meest depressieve periode deed ik helemaal niks. Ik was aan huis gekluisterd. Dat is wat er gebeurt als je je niet verzet tegen de zinloosheid, dan blijf je thuis. Want wat maakt het uit wat je doet, of je naar Nieuw-Zeeland gaat of naar de Albert Heijn op de hoek? Je verzetten tegen de zinloosheid betekent ook ervaringen opdoen, erop uitgaan. Dat is leven in de breedte.’

‘Het is verleidelijk om je verleden weg te duwen: aspecten van jezelf waar je niet blij mee bent, waarvoor je je schaamt. We maken vaak een onderscheid tussen wie we vroeger waren en wie we nu zijn. Maar Marcel Proust laat zien hoe verleden, heden en toekomst in elkaar overlopen. Het verleden is onlosmakelijk verbonden met het heden. Ik kan mijn verleden niet veronachtzamen, want dan veronachtzaam ik mezelf. Door je verleden te omarmen leer je beter hoe je in elkaar steekt. Het helpt je niet alleen je eigen lijden te begrijpen, maar ook om jezelf te wapenen tegen de toekomst. Het maakt het onbekende een beetje draaglijk.’

‘In contact met anderen kom je erachter wie je bent. Paul Ricoeur leert ons dat de ander cruciaal is voor de vorming van identiteit. De ander houdt je een spiegel voor, waardoor de ideeën die je over jezelf hebt worden gecorrigeerd. James Baldwin schrijft daarom dat de ander vaak bedreigend is: die kan je zelfbeeld ontmantelen. Dat is pijnlijk, maar heel belangrijk. Anders blijf je geloven in mythes en vooroordelen. Neem mensen die vooroordelen hebben over asielzoekers. Vaak als ze eenmaal met die mensen in contact komen, merken ze dat er eigenlijk weinig aan de hand is. Dat contact is bedreigend, want je moet je zelfbeeld bijstellen en inzien dat je kortzichtig was.’

‘David Foster Wallace zegt dat we één ding gemeen hebben en dat is aloneness: we zijn allemaal alleen. Literatuur gaat volgens Wallace over ‘what it is to be a fucking human being’. Je ontdekt wat het betekent om mens te zijn. We ervaren de dingen allemaal anders, zoals Proust laat zien, maar via verhaallijnen kun je ervaren wat een ander ervaart. Dat brengt je dichter bij elkaar. Literatuur lezen biedt weerstand tegen een bepaald soort wanhoop, namelijk het idee dat je alleen op deze wereld rondloopt.’

‘Ik daag je uit om een zwartgalliger denker te vinden dan de Roemeens-Franse filosoof Emil Cioran. Zijn werk is zo somber dat je denkt: zo erg kan het toch niet zijn? Als je je slecht voelt, is het aan de ene kant troostrijk wanneer iemand schrijft dat het leven inderdaad rampzalig is. Anderzijds is het zo over the top, dat het je ook weer uit je eigen wanhoop trekt.’

Weerstand tegen de wanhoop
Koen Schouwenburg
Kleine Uil
144 blz.
€ 21,50