Filosofie is makkelijker dan je denkt
In ‘Filosofie is makkelijker als je denkt’ helpen we je in vier stappen op weg in het zelf leren denken. Dit keer: wat is lijden?
‘Geboren zijn is ongemak’
Filosofie is makkelijker als je denkt. Maar maakt denken het leven ook draaglijker? Een korte inleiding in de filosofie van het lijden.
Iedereen weet wat het is om te lijden en tegelijkertijd weten we er maar weinig van. We kennen bijvoorbeeld alleen ons eigen lijden direct. Wanneer een ander zegt liefdesverdriet te hebben of last te hebben van een brandwond, kunnen we wel ongeveer begrijpen wat hij daarmee bedoelt. Maar we raken in de war wanneer het leed groter en ongrijpbaarder is. En zelfs aan je eigen lijden kun je twijfelen: ben ik wel verdrietig genoeg? Stel ik me aan?
Wat is lijden? En waarom lijden we? Die vragen vormen een van de grootste uitdagingen voor het denken. In De mythe van Sisyphus (1942) schreef de Franse filosoof Albert Camus (1913-1960) dat de mens hierdoor voor de cruciale vraag staat of het leven überhaupt wel de moeite van het leven waard is. ‘Er bestaat maar één werkelijk ernstig filosofisch probleem,’ schreef hij, en dat is de zelfmoord. De Roemeense denker Emil Cioran (1911-1995), een notoir pessimist, dacht echter dat zelfs de zelfmoord geen oplossing biedt. Die komt immers altijd te laat: ‘Het ongemak schuilt erin geboren te zijn.’
Is het leven nog leuk als we niet kunnen lijden?
De Duitse filosoof Arthur Schopenhauer (1788-1860) zag het lijden als permanent en onontkoombaar. Mensen lijden nu eenmaal omdat ze verlangen. De mens wordt volgens hem bepaald door een irrationele oerkracht: ‘de Wil’. De Wil maakt dat de mens altijd naar iets verlangt en, als hij dat eenmaal heeft bereikt, verveeld raakt en weer verlangt naar iets anders. Epicurus (341-270 v.Chr.) dacht daarentegen dat we het lijden wel kunnen tegengaan. De sleutel is minder te verlangen. Door alle verlangens die niet strikt noodzakelijk zijn voor ons geluk uit de weg te gaan, kunnen we pijn vermijden en ligt een gelukkig en ontspannen leven binnen handbereik.
Maar zou het leven nog wel leuk zijn als we niet kunnen lijden? Probeer je maar eens een pijnloos leven voor te stellen. Zou er in dat leven nog plek zijn voor een vurige relatie? Voor een huisdier, als die onherroepelijk ooit ziek wordt en doodgaat? De beroemde uitspraak ‘Wat mij niet doodt, maakt mij sterker’ van Friedrich Nietzsche (1844-1900) is zo bekeken niet alleen stoere-mannenpraat, bedoeld om de verschrikking van het lijden te verdrukken. Verdriet en pijn, meende Nietzsche, zijn juist voorwaarden voor een vurig leven. En gelukkig zijn is zonder lijden niet denkbaar.
