Janneke de Bijl: ‘Je kunt ook de verkeerde kant op nadenken’

‘We kunnen alleen weten wat de wetenschap ons vertelt. Niet omdat ze het altijd bij het juiste eind heeft, maar omdat de wetenschap het enige denksysteem is dat zichzelf van binnenuit corrigeert. Het leven is chaotisch en de wetenschap heeft niet altijd een antwoord. Dat kan een gevoel van controleverlies geven. In mijn roman Als, dan probeert de hoofdpersoon controle te krijgen door logisch te redeneren. Dan zie je dat blijven redeneren ook niet zaligmakend is, omdat je ook heel goed de verkeerde kant op kunt nadenken. Maar als we iets willen weten, kunnen we beter op ons verstand dan op ons gevoel afgaan.’

‘Ik wil niet leven ten koste van anderen. Ik ben veganist omdat ik het volstrekt onlogisch vind dat ik recht zou hebben op dierlijke producten, waardoor dieren een rotleven hebben. De filosoof René Descartes dacht nog dat dieren machines waren, maar we weten inmiddels al lang dat dieren lijden, en toch is het nog steeds toegestaan om dieren te doden. Dat betekent dat het niet genoeg is om de wet als enige norm te nemen, maar dat je ook op je eigen morele kompas moet varen. Ik spreek me over dit onderwerp uit, maar ik hoef geen dierenactivist te worden. Vroeger dacht ik altijd: ik moet iets goeds doen voor de wereld en anderen redden. Nu denk ik: zolang ik zorg dat ik niet leef ten koste van anderen, ben ik vervolgens vrij om te doen waar ik zelf gelukkig van word.’

‘Het enige wat je kunt hopen, is dat je een beetje geluk hebt in het leven. Dat de verdeling tussen pech en geluk willekeurig en onevenredig is, vinden we lastig te accepteren en dus zoeken we verklaringen. Ik vind dat de overheid meer zou moeten compenseren voor de mate van geluk en pech die ieder ten deel valt. Ik vind de sluier van onwetendheid een nastrevenswaardige denkoefening. Dit gedachte-experiment is bedacht door filosoof John Rawls; we stellen ons daarbij voor dat we niets weten over onze maatschappelijke positie. Wie onwetend is over zijn nationaliteit, sekse, sociaal-economische klasse en andere omstandigheden zal een rechtvaardigere maatschappij inrichten.’

Even tussendoor… Meer lezen over filosofie? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:

‘Mens-zijn betekent laveren tussen de behoefte aan veiligheid en verbondenheid enerzijds en de behoefte aan vrijheid anderzijds. Ik vind het interessant om te zien hoe jonge mensen tegenwoordig discussiëren over monogamie en dan zeggen: de mens is van nature niet monogaam en vooral op zoek naar vrijheid. Ik geloof dat de mens vol tegenstrijdigheden zit. Ik zoek zelf veiligheid in mijn relatie, mede omdat mijn werk als comedian vrij en spannend is. Soms wil ik onder een deken liggen, maar al snel krijg ik dan toch de behoefte om iets in de wereld teweeg te brengen. Het is een tweestrijd die we nooit zullen beslechten.’

Als, dan. Een logische roman
Janneke de Bijl
Nijgh & van Ditmar
288 blz.
€ 22,99