Frank Meester: ‘Zelfs de grootste feminist is seksistisch’

Filosoof Frank Meester twijfelde aanvankelijk of hij als witte man de aangewezen persoon was om een boek te schrijven over feminisme. ‘Feminist zijn betekent voor mij onder andere dat je meer plaatsmaakt voor vrouwen, dan is het niet logisch om zelf meteen in de pen te klimmen.’ Wat hem uiteindelijk over de streep trok, was het feit dat mannen volgens hem vaak stil blijven als het over feminisme gaat. ‘Mannen denken ongeveer over alles te moeten meepraten, behalve over dit onderwerp,’ zegt Meester. ‘En als ze het doen, zijn ze vaak bezig het te relativeren. Er lijkt een soort verbond te bestaan onder mannen, waarbij je elkaar niet afvalt. Dat is ook heel menselijk: we zijn altijd bezig om onze eigen identiteit en manier van leven in stand te houden. Het is lastig om dat mechanisme open te breken, en juist daarom moeten mannen zich meer over dit onderwerp laten horen.’ 

Meester noemt zichzelf een feminist, en schreef eerder met Aline D’Haese het boek De zijkant van de filosofie, over vrouwelijke filosofen in de geschiedenis. In zijn nieuwe boek, Feminisme voor mannen en andere wezens, is hij allesbehalve stellig. Hij twijfelt, probeert eens iets, trekt soms wat halfslachtige conclusies. Hij koos bewust voor die stijl, vertelt hij, want: ‘Witte mannen zoals ik hebben er een handje van om dingen te willen uitleggen. Het zou gek zijn als ik in zo’n niet-feministische gewoonte zou vervallen – nota bene in een boek over feminisme.’    

U zegt dat mannen bang zijn elkaar af te vallen als ze het hebben over feminisme. Is dat waarom feministische bewegingen, net als andere emancipatoire groeperingen, vaak weerstand oproepen? 
‘Ja, en nog fundamenteler: ons wereldbeeld bestaat uit normen, hiërarchieën en rollen die allemaal met elkaar samenhangen. Je denkt te hebben geleerd hoe de wereld in elkaar steekt, in een geordend verhaal met strategieën om te handelen – totdat die wereld wordt aangevallen. Voor de samenhang van die wereld is gender bepalend. Het eerste wat we vragen als een kind geboren wordt: is het een jongetje of een meisje? Als ik vroeger op straat liep, en ik zag iemand waarvan ik niet precies wist of het een vrouw of een man was, keek ik nog een keertje om dat te kunnen vaststellen. Nu zijn er veel mensen die tussen man en vrouw in zitten. We kunnen wennen aan zulke verschuivingen, maar ze roepen altijd ook weerstand op.’

Hoe staat het tegenwoordig met de gelijkheid tussen man en vrouw?
‘Ik geloof niet in een lineaire lijn in de geschiedenis, waarbij de positie van vrouwen ten opzichte van mannen van slecht naar beter gaat. Er zijn tijden geweest dat vrouwen het op sommige gebieden beter hadden dan nu. Het hangt er ook maar van af waar ter wereld je leeft. Ik geloof wel dat er steeds meer bewustzijn is over de historisch gegroeide ongelijkheid tussen vrouw en man en hoe die in de huidige tijd blijft bestaan.’

Wat maakt iemand een feminist?
‘Allereerst doe je al iets door uit te spreken: ik ben feminist. Daarmee nodig je anderen uit dat ook te doen, of er in ieder geval op te reageren. Het gaat om een kritische houding, waarbij je reflecteert op de verhoudingen in de wereld en je eigen uitgangspositie, en dat je je realiseert dat die van invloed zijn. Ik geloof niet dat feminist zijn betekent dat je niet seksistisch bent. Zelfs de grootste feminist is seksistisch, want we leven nu eenmaal in een seksistische wereld. Het gaat erom dat je het opmerkt, en dat je het vervolgens probeert te veranderen – allereerst bij jezelf, en als het mogelijk is ook door anderen erop te wijzen.’

Wat we begrijpen als mannelijk en vrouwelijk lijkt grotendeels cultureel bepaald, schrijft u, maar er is waarschijnlijk ook een biologische component. Wat kunnen we met die kennis?
‘De biologie wordt vaak aangegrepen als argument om alles te willen houden zoals het is. Alsof iets wat natuurlijk gegeven is, automatisch ook het goede is. We kunnen het vrouwelijke en het mannelijke erkennen als twee historisch gegroeide, betekenisvolle concepten die naast een culturele misschien ook een biologische component hebben, zonder daarmee iets te willen zeggen over het leven van specifieke mensen. Als het gaat om de gezondheidszorg, ligt het anders, omdat een vrouwelijk lichaam nu eenmaal anders in elkaar zit en vrouwen daarom soms ook een andere behandeling nodig hebben.’

Even tussendoor… Meer lezen over feminisme? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:

Wat heeft gender(on)gelijkheid te maken met onze omgang met andere wezens, of met de opwarming van de aarde?
‘In mijn boek heb ik het over intersectionaliteit: het besef dat een mens allerlei verschillende identiteiten heeft die er wel of niet voor zorgen dat je gediscrimineerd wordt, en dat die identiteiten elkaar versterken. Als je een zwarte, lesbische vrouw bent, wordt je waarschijnlijk meer achtergesteld dan een witte, heteroseksuele vrouw. Man wordt hoger gewaardeerd dan vrouw, wit hoger dan zwart, heteroseksueel hoger dan homoseksueel. Dat waardesysteem beperkt zich niet tot de mens; ook dierlijkheid en de natuur beschouwen we als inferieur. Als je iets aan die waarden probeert te veranderen, gaat alles verschuiven. Uiteindelijk kunnen we als mens niet leven zonder een hiërarchische orde, maar door je te realiseren dat alles met alles samenhangt, kun je je wel verenigen en samen optrekken.’

Hoe kunnen ideeën over genderrollen worden uitgedaagd?
‘In de lijn van filosoof Judith Butler zou je kunnen zeggen dat we alleen kunnen rommelen in de marges: als je een norm wilt veranderen, kun je nooit zomaar helemaal iets nieuws doen, omdat je voor betekenis altijd afhankelijk bent van anderen. Je moet dus enigszins aansluiten bij de categorieën die mensen begrijpen, en er dan net naast gaan zitten, om zo rollen uit te dagen en het bewustzijn over categorieën te vergroten. Die prikjes kunnen klein zijn: draag als man eens nagellak, gewoon omdat je dat mooi vindt. Of vertel een vriend die zich dat misschien niet realiseert dat vrouwen in donkere straatjes op hun hoede zijn voor mannen.’

Zijn die kleine acties niet te vrijblijvend? Kunnen ze werkelijk veranderingen teweegbrengen?
‘Soms is het goed om ergens flink tegenaan te schoppen om het te veranderen, maar kleine micro-revoluties kunnen evengoed helpen. Een van de belangrijkste factoren voor het succes van emancipatiebewegingen is of ze een stappenplan hebben dat enigszins raakvlakken heeft met de huidige situatie. Vrijheid is altijd ten dele ingebed in iets dat er al was, en de strijd voor vrijheid is nooit voltooid. Je ziet bij radicale groepen die alles omver willen werpen vaak dat er een soort vacuüm ontstaat waar een macht in springt, met juist een striktere orde tot gevolg. Terwijl het met de weerstand vaak meevalt als veranderingen stapje voor stapje worden doorgevoerd. Filosoof John Stuart Mill zei al: het zijn minderheden die binnen een ideologische strijd steeds verder van elkaar af komen te staan.’

Frank Meester is zaterdag 9 november 2024 een van de sprekers op het Fantastisch filosofiefestival Denkkracht

Feminisme voor mannen en andere wezens. Een handreiking
Frank Meester
Ten Have
240 blz.
€ 22,99