Confucius

Confucius, oorspronkelijk Kongfuzi of ‘Meester Kong’, is de grondlegger van wat later het confucianisme is gaan heten. Centraal in Confucius’ filosofie staat de moraal, zowel tussen mensen als binnen de structuur van de staat. Zijn ideeën over familiaire relaties trekt Confucius door naar de samenleving als geheel.

Dat deugden aan te leren zijn, is een van de uitgangspunten van het confucianisme. Ze kunnen doorgegeven worden van vader op zoon en van heerser op onderdanen. Onderling respect en het in ere houden van traditionele omgangsvormen en rituelen staan hierbij centraal. De leer van Confucius heeft voornamelijk een praktische inslag: de opgave voor ieder individu is om in het hier en nu een goed mens te worden. Met metafysische vraagstukken houdt Confucius zich dan ook niet graag bezig.

De belangrijkste deugd is medemenselijkheid (ren), zegt Confucius. De definitie daarvan lijkt opvallend veel op een leefregel van Jezus: ‘Wat je voor jezelf niet wilt, leg dat ook niet op aan anderen.’ Een eenvoudig principe, maar nog niet zo makkelijk om dat altijd en overal in de praktijk te brengen. Wie dat werkelijk wil doen, moet levenslang oefenen, stelt Confucius. ‘Pas met de dood komt de weg tot een eind – is dat niet lang?’

Ook leiderschap kan volgens Confucius alleen worden uitgeoefend door medemenselijkheid. Een politiek leider moet volgens Confucius niet preken over deugdzaamheid, hij moet het zelf in de praktijk brengen. Door het goede voorbeeld te geven en de fatsoenlijkste persoon in het land te zijn, zullen zijn onderdanen de vorst gehoorzamen. ‘Regeren door middel van de deugd kan vergeleken worden met de Poolster; hij blijft op zijn plaats en de menigte sterren volgt hem.’

Confucius hecht een grote waarde aan de sociale hiërarchie: iedereen moet overeenkomstig naar zijn positie handelen. De essentie van een sociale rol ligt volgens hem besloten in de ‘naam’ daarvan. De naam ‘vader’ bezit de morele implicatie dat een vader goed voor zijn zoon moet zorgen, en de naam ‘zoon’ zou weer betekenen dat een zoon zijn vader moet gehoorzamen en respecteren. Deugdzaam leven betekent volgens Confucius dat de mens de essentie van zijn rol zo veel mogelijk realiseert. ‘Laat de vorst een vorst zijn, de minister een minister, de vader een vader en de zoon een zoon!’

De status die Confucius heeft in de Oosterse filosofie kan worden vergeleken met de rol van Socrates in de westerse filosofie. Beide stamvaders beweren niet dat ze de waarheid in pacht hebben. Sterker nog, ze trekken hun eigen kennis voortdurend in twijfel en waarschuwen hun leerlingen voor hoogmoedigheid. Ook zijn ze kritisch op diegenen die wel menen de waarheid te kennen. ‘Bezit ik kennis? Nee, die bezit ik niet,’ is een uitspraak die aan Confucius wordt toegeschreven.

Even tussendoor… Meer lezen over Confucius en andere grote denkers? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief

Confucius’ uitspraken zijn verzameld in verschillende boeken. Het boek Confucius. De gesprekken is de bekendste daarvan. In het boek staan 499 van Confucius’ wijsheden die zouden zijn overgeleverd door zijn leerlingen. Deze zijn alleen generaties na het leven van Confucius opgeschreven, dus de precieze herkomst ervan blijft onduidelijk. De Vijf Klassieken van het confucianisme worden ook aan Confucius toegeschreven, maar ook die oorsprong wordt door historici betwist.

Confucius’ leerlingen zouden zich uiteindelijk verenigen in de stroming van het confucianisme. Een van de bekendste confucianisten is de wijsgeer Mencius (375 v.C. – 290 v.C.), die stelde dat alle mensen van nature goed zijn. Een andere invloedrijke volgeling is Xunzi (320 –235 v. Chr.), die juist geloofde dat de mens van nature egoïstisch is. Verandering is volgens Xunzi mogelijk, maar daar zijn strenge leefregels voor nodig.

In de eerste eeuw voor Christus werd het confucianisme ingevoerd als staatsideologie van het Chinese keizerrijk. Vorige eeuw raakte het confucianisme in diskrediet, maar sinds de dood van leider Mao Zedong neemt de invloed ervan in China weer toe. Zo is de huidige Chinese president Xi Jinping een aanhanger van de leer van Confucius. En de academische instituten die wereldwijd de taal en cultuur van de Volksrepubliek China moeten verspreiden, heten tegenwoordig ‘Confucius Instituut’.