1 Leer jezelf kennen
Xunzi meent dat wanneer we onszelf niet beheersen, we in feite onszelf niet kennen. Zelfbeheersing begint bij zelfkennis, bijvoorbeeld weten wat je zwaktes zijn. Neem stoppen met roken: een groot probleem daarbij is dat je het moment van stoppen voortdurend kunt uitstellen. Er is altijd weer een moment dat beter schijnt: morgen, overmorgen of volgende week. Veel rokers zijn er ook van overtuigd dat ze ‘eens’ wel weer gaan stoppen, alleen is het juiste moment nog niet gekomen.
Zelfkennis betekent dit ‘uitstelgedrag’ doorzien, en ook eerlijk toegeven wanneer je smoesjes verzint en wanneer niet. Tegelijkertijd houdt zelfkennis in dat je jezelf geen doelen stelt die onhaalbaar zijn. Als lekker eten een belangrijke plaats inneemt in je leven, dan heeft een extreem dieet vrijwel geen kans van slagen. Je kunt niet radicaal tegen je verlangens ingaan. Stel jezelf dus een haalbaar doel en gun jezelf ook plezier.
2 Zoek passende rituelen
Roken is meer dan een verslaving; het is een gewoonte en zelfs een ritueel met een bijzondere betekenis. Rokers vinden dat de sigaret echt ‘bij hen past’, iets zegt over hun identiteit. Daarom is het wijs om bij het stoppen een nieuw ritueel te bedenken, om je zo ook enigszins een nieuwe identiteit aan te meten. Want zelfbeheersing is meer dan slechts beheersing; het is ook een transformatie. Je verandert echt, en daar moet je invulling aan geven. Stop dus niet slechts, maar doe er iets voor in de plaats. Ga meer sporten, of zoek een hobby. Daarmee geef je volgens Xunzi meteen een nieuwe regelmaat aan het leven, wat belangrijk is omdat door te stoppen met roken de normale routine is verstoord. Juist omdat roken – of andere slechte gewoonten – rituelen zijn, en rituelen doorgaans gezamenlijk worden uitgevoerd, is het raadzaam om met meerdere mensen tegelijkertijd te stoppen.
3 Gebruik je omgeving als instrument
Zelfbeheersing is volgens Xunzi eenvoudiger als je gebruik maakt van de dingen om je heen. Als je de wereld goed kent, weet je hoe je de omgeving kunt gebruiken om jezelf te beheersen. Wie bijvoorbeeld snel is afgeleid, moet niet vlakbij zijn computer een televisie zetten. Voor je het weet, kijk je naar je favoriete programma terwijl je eigenlijk een deadline moet halen. Wie meer wil bewegen, neemt een andere ingang van het kantoor, een waar geen lift is maar alleen een trap. Wie van nature chaotisch is, ruimt eerst zijn bureau op voordat hij aan zijn werk begint. Dan is je omgeving geen obstakel meer, maar een waardevol instrument. Alles wat we nodig hebben om onszelf te beheersen, is volgens Xunzi om ons heen. We hoeven er alleen maar goed gebruik van te maken.
4 Zet kleine stappen
Iedereen weet dat afspraken met jezelf ook eenvoudig weer te breken zijn. Dat kan leiden tot het gevoel dat niets lukt: ‘Ik kan het toch niet.’ Maar misschien heb je al veel meer bereikt dan je zelf denkt. Wie een dieet volgt, maar daarbij zo nu en dan alcohol drinkt, moet niet meteen zijn hele plan om af te vallen overboord zetten. Volgens Xunzi leiden ook kleine stappen naar het doel. Die zijn zelfs beter dan doldriest op je doel af stormen. Wat dat betreft kunnen we volgens Xunzi beter handelen als een schildpad, dan als een span met paarden. Als een paardenspan zonder enig overleg hard naar voren stormt, dan rennen de paarden uiteindelijk alle kanten op, en bereik je nooit je doel. Een schildpad daarentegen volgt traag zijn weg, met kleine stappen, maar onverstoorbaar.
5 Zorg goed voor jezelf
Je eet- en drinkgewoonten, kleding, en wooninrichting, je leefpatroon, temperament, wil en verstand, je lichaamshouding, motoriek, je bewegingen en uiterlijk: volgens Xunzi moeten die allemaal gecultiveerd worden. Op die manier is er niets in jezelf dat je uit balans zou kunnen brengen. Beheersing is volgens Xunzi dus meer dan slechts één ding: het gaat om het reguleren en verzorgen van je hele zelf. Om jezelf te beheersen, mag je niets van jezelf verwaarlozen. Want verwaarlozen is volgens Xunzi het tegenovergestelde van beheersen. Wie bijvoorbeeld gaat sporten, die moet niet zomaar wat gaan rennen. Besteed ook aandacht aan een goede voorbereiding, de juiste voeding, techniek en nazorg. Het resultaat is zelfs van secundair belang. Laat je niet beheersen door het doel, maar beheers de weg naar het doel.
Wie was Xunzi?
Xunzi werd in 312 voor Christus in de staat Zhao geboren en stierf op hoge leeftijd, vermoedelijk omstreeks 235 voor Christus. Hoewel de Xunzi zijn naam draagt, is het boek, zoals alle werken uit de Chinese oudheid, het product van een school, en niet van één individu. Vermoedelijk ontstond het laatst toegevoegde deel in de tweede eeuw voor Christus, lang na de dood van Xunzi zelf. Van het boek is een uitstekende Engelse vertaling beschikbaar: Hsün Tzu. Basic writings, Columbia University Press (Hsün Tzu is de Engelse benaming voor Xunzi)
Xunzi’s leer: we zijn van nature slecht – maar we kunnen veranderen
Xunzi is vermoedelijk het bekendst vanwege zijn opvatting dat de menselijke natuur slecht is. De mens is van nature egoïstisch. Maar na deze sombere stelling schetst hij direct de mogelijkheid tot verbetering. Door een goede leraar kunnen we onszelf transformeren en onze natuur ombuigen. Xunzi maakt zich het meest zorgen om een goede samenleving. Als je de menselijke natuur haar gang laat gaan, dan ontstaan chaos, tekorten en nood. Door ons onder meer te laten leiden door rituelen, kunnen we onze egoïstische verlangens kanaliseren. Zo wordt ons gedrag gereguleerd, en worden de onderlinge verhoudingen in de samenleving in goede banen geleid.
