Twintig beste ideeën

Utilisme

Mag status, afkomst of geslacht een rol spelen in de morele vrijheid die je hebt? Jeremy Bentham meende van niet.

Door Sebastien Valkenberg op 10 juli 2012

utilisme Jeremy Bentham

Mag status, afkomst of geslacht een rol spelen in de morele vrijheid die je hebt? Jeremy Bentham meende van niet.

07-2012 Filosofie magazine Lees het magazine

Dit artikel krijgt u van ons cadeau

Wilt u onbeperkt toegang tot de artikelen op Filosofie.nl? U bent al abonnee vanaf €4,99 per maand. Sluit hier een abonnement af en u heeft direct toegang.

Utilisme

Jeremy Bentham (1748-1832 )
Een morele handeling moet zo veel mogelijk geluk voor zo veel mogelijk mensen opleveren.

Wat is het?
Een morele maatstaf die voor iedereen geldt, ongeacht afkomst. Goede handelingen brengen maximaal genot voort en zo min mogelijk pijn.

Wat doet het?
Doordat afkomst er niet toe doet, maar louter het resultaat van de handeling, is het een sterk progressief instrument.

Mag een bankdirecteur meer dan een werknemer? Mag status, afkomst of geslacht een rol spelen in de morele vrijheid die je hebt? Jeremy Bentham meende van niet, en ontwikkelde een objectieve, neutrale morele maatstaf: het utilisme.

Elke week aan het denken worden gezet met de beste ideeën uit de geschiedenis van de filosofie? Schrijf u in voor de gratis nieuwsbrief

Meld u aan voor onze nieuwsbrief

Ontvang elke woensdag het laatste filosofie nieuws, de beste artikelen van de week en af en toe een aanbieding.
Ontvang wekelijks het laatste filosofienieuws, de beste artikelen en af en toe een aanbieding.

Zijn filosofie
Bentham is een psycholoog avant la lettre: hoe reageren we op onze omgeving? Welke prikkels vermijden we, en welke zoeken we juist op? Bentham concludeert dat we worden gedreven door twee factoren: pijn en genot. De mens heeft een egoïstische natuur; we zoeken het genot op en vermijden pijn. Daar is niets mis mee, het is een empirisch gegeven. Maar willen we een ethiek ontwikkelen, dan moeten we onze handelingen afstemmen op die van anderen. Bentham stelt vervolgens dat een morele handeling zo veel mogelijk geluk voor zo veel mogelijk mensen moet opleveren. Dat heet ook wel ‘geluks’- of ‘nutsmaximalisatie’.

Historische achtergrond
Bentham streeft naar radicale sociale hervormingen in het benepen, Victoriaanse Engeland – een standensamenleving. Net zoals veel progressieve Europese intellectuelen was hij geïnspireerd door de idealen van de Franse Revolutie. We zien dat terug in zijn utilisme: de inzet is volkomen gelijkheid tussen alle mensen – dus ook de afschaffing van slavernij en gelijkheid tussen mannen en vrouwen. Een rechtvaardige samenleving is bovendien maakbaar. Als we maar het juiste, op empirie gegronde, instrument toepassen: het utilisme.

Het probleem
Het utilisme speelde inderdaad een belangrijke rol bij sociale progressie. Toch is het niet zo eenvoudig. Hoe bepaal je bijvoorbeeld wat het meeste geluk oplevert? Maakt een boek lezen gelukkiger dan geld krijgen? Levert een nieuwe snelweg meer geluk op dan subsidie voor theater? 

De oplossing
Geluk is goed en nuttig. Wat Bentham betreft is dat geen kwalitatieve norm, maar een kwantitatieve regel: ‘Is de kwantiteit van het genot gelijk, dan is hinkelen even goed als poëzie.’ Bentham ontwikkelt daarom een zogeheten ‘hedonistische calculus’, een rekenmethode om verschillende handelingen toch met elkaar te kunnen vergelijken. Intensiteit en duur zijn bijvoorbeeld objectieve gegevens. Hinkelen is fijn, maar duurt kort – een gedicht blijft langer bij je. Toch blijft het lastig om geluk te kwantificeren. John Stuart Mill, sterk door Bentham beïnvloed, voegde daarom ook kwalitatieve bepalingen toe aan het utilisme, waarbij vooral persoonlijke ontwikkeling van groot belang is. Want, aldus Mill, ‘liever een ontevreden Socrates dan een tevreden varken’.  

Relevante berichten

Scheiding lichaam en geest
Scheiding lichaam en geest
Twintig beste ideeën
Voor leden

Scheiding lichaam en geest

Scheiding lichaam en geest René Descartes (1596-1650) Luisteren naar een mooi muziekstuk is meer dan een paar kleuren op een hersenscan. Wat is het idee? Geest en lichaam zijn voor Descartes twee verschillende zaken. De mens is niet zijn brein. Hoe passen… Read More

Lees meer
schadebeginsel John Stuart Mill
schadebeginsel John Stuart Mill
Twintig beste ideeën

Schadebeginsel

Zo lang een ander er geen schade van ondervindt, mag ik doen en zeggen wat ik wil. Zo luidt het schadebeginsel van John Stuart Mill.

Lees meer
Gulden Middenweg
Gulden Middenweg
Twintig beste ideeën

Gulden Middenweg

Gulden middenweg Aristoteles (384 v.Chr-322 v.Chr.)De deugd is het midden tussen twee extremen, maar Aristoteles pleit niet voor middelmatigheid! Wat is het idee? Volgens Aristoteles is de deugd het midden tussen twee extremen. Zo houdt moed het midden tussen lafheid en roekeloosheid. Hoe passen we het toe? Het is geen pleidooi voor middelmaat, maar juist voor een optimum. Daarom een uitstekend middel tegen de zesjescultuur.   Wie zegt dat het onderwijs lijdt aan een zesjescultuur trapt een open deur in. Vind maar eens iemand die deze claim niet onderschrijft. De kunst is natuurlijk om hieraan voorbij te komen. Vanuit Den Haag komen richtlijnen, zoals selectie aan de poort, maar zijn die voldoende om de leergierigheid onder studenten te vergroten? Voeg daar dan tenminste een stevige dosis Aristoteles aan toe. Dat raadt Paul van Tongeren aan, hoogleraar wijsgerige ethiek in Nijmegen en Leuven. Het is de hoogste tijd voor een rehabilitatie van een kernnotie van Aristoteles: de gulden middenweg. Van Tongeren legt uit hoe we dit beginsel moeten begrijpen. Read More

Lees meer
linguistic turn Ludwig Wittgenstein
linguistic turn Ludwig Wittgenstein
Taal
Voor leden

Linguistic turn

Een roos heeft voor geliefden een andere betekenis dan voor biologen. Ludwig Wittgenstein (1889-1951) laat zien dat taal de werkelijkheid vormt. Dit idee is de aanzet van de talige wending (linguistic turn) in de filosofie.

Lees meer