Skye Cleary: ‘Authenticiteit is geen zoektocht naar jezelf’

In 1949 verscheen De tweede sekse van Simone de Beauvoir, dat zou uitgroeien tot de bijbel van het feminisme. Maar volgens de Australische filosoof Skye Cleary (1975) gaat dit werk over veel meer dan feminisme: het vormt een handleiding voor het leven. De Beauvoir leert ons namelijk hoe we authentiek kunnen zijn. ‘Veel mensen denken dat authenticiteit betekent dat je doet wat je zelf wilt,’ zegt Cleary. ‘Ik heb dat ook lang gedacht. Maar dat is eigenlijk een bijzonder egoïstische en op jezelf gerichte opvatting. De Beauvoir heeft een veel interessantere visie.’

Ooit had Cleary een succesvolle carriere in de internationale arbitragehandel. Ze werkte vanuit Sydney op de Amerikaanse en Europese aandelenmarkten. Toen ze zich daar steeds meer een ‘financiële vampier’ begon te voelen, besloot ze iets anders te doen. Al was dat ook weer niet zo heel anders: ze ging bedrijfseconomie studeren. Daar werd ze gegrepen door de filosofie van De Beauvoir. Tijdens een vier uur durend avondcollege over corporate governance sprak de docent over vrijheid binnen organisaties en legde daarbij De Beauvoirs ideeën over authenticiteit uit. Cleary zat op het puntje van haar stoel. Het gaat volgens De Beauvoir niet zozeer om ontdekken wie je zelf bent en daarnaar te leven – nee, authenticiteit draait volgens de Franse filosoof veel meer om wie je wilt worden.

Inmiddels is Cleary gepromoveerd op het werk van de beroemde Franse feminist, doceert ze aan twee universiteiten (Columbia University en de City University of New York) en schrijft ze toegankelijke boeken over existentialistische filosofen – en dan met name over De Beauvoir. ‘Ik zie haar filosofie als een manier om na te denken over hoe we moeten leven en liefhebben, en over hoe we op betekenisvolle en authentieke wijze kunnen bestaan in een wereld die ons voortdurend verleidt om onszelf te verkopen voor een baan, voor acceptatie van onze vrienden of voor ons profiel op sociale media.’

Authenticiteit draait volgens De Beauvoir niet zozeer om een zoektocht naar jezelf. Het heeft dan ook weinig zin om te gaan backpacken in Mongolië of je terug te trekken in een klooster. Helemaal op jezelf teruggeworpen ontdek je niet wie je echt bent. Je komt jezelf veel meer tegen als je simpelweg leeft en tegen allerlei keuzes aan loopt. Authenticiteit betekent jezelf in vrijheid vormgeven terwijl je midden in het leven staat.

Volgens het existentialisme, de filosofische stroming waar De Beauvoir een vertegenwoordiger van is, gaat existentie vooraf aan essentie. Oftewel: we worden in de wereld geworpen zonder een vaststaande identiteit. Door zelf keuzes te maken vormen we wie we zijn. De Beauvoirs idee van authenticiteit draait dus om vrijheid: de vrijheid om keuzes te maken waarmee we onszelf en onze toekomst vormgeven.

Even tussendoor… Meer lezen over het existentialisme? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief

Het is niet zo gek dat deze ‘filosofie van de vrijheid’ in het naoorlogse Parijs veel weerklank vond en niet veel later ook de rest van de wereld veroverde. Na deze onvrije periode wilde iedereen ‘de duizeling van de vrijheid’ ervaren. Toch kwam er ook al snel kritiek. Want zijn we werkelijk vrij om te kiezen wie we willen worden? Verwachten we dan niet te veel van zowel onszelf als anderen? En ben je wel net zo vrij om jezelf vorm te geven als je in een arm gezin of een arm land geboren wordt, of als je een vrouw bent, of zwart?

‘Het idee van die extreme vrijheid is eigenlijk meer de opvatting van die andere bekende existentialist: haar levenspartner Jean-Paul,’ reageert Cleary. ‘Hij ging daar heel ver in. Toen ze samen een reis maakten op een schip en De Beauvoir zeeziek werd, zat dat volgens Sartre allemaal in haar hoofd. Daar was De Beauvoir het niet mee eens. Volgens haar zijn er gewoonweg dingen waar je niets aan kunt doen en die je moet aanvaarden. Ze noemt dat de facticiteit van het leven. Je kunt die niet zomaar negeren, vindt De Beauvoir, maar je kunt wel proberen die te overstijgen, of in haar woorden: te transcenderen.’

Cleary geeft een voorbeeld om dit punt te verduidelijken. ‘Stel dat jij als Nederlander graag een Fransman wilt zijn. Dan kun je de taal leren, in het land gaan wonen, de cultuur bestuderen, Franse boeken lezen, naar chansons luisteren. Je beweegt dan naar die keuze toe. Met die keuzes projecteer je jezelf de toekomst in, zou De Beauvoir zeggen. Er zijn allerlei gegevenheden van het leven die ons onvrij maken, zoals oorlogen, politieke beslissingen, ons lichaam. Toch kun je meer transcenderen dan je op het eerste gezicht misschien zou denken. Neem je hersenen. Je zou zeggen dat die ons simpelweg gegeven zijn. Maar neurologen hebben laten zien dat we door oefening, therapie of medicatie onze hersenpatronen kunnen overschrijven. Die mogelijkheid om bepaalde feiten van het leven te overstijgen is volgens De Beauvoir typerend voor het menselijk bestaan, dat steeds balanceert tussen vrijheid en facticiteit.’

Er is nog een groot verschil tussen De Beauvoirs opvatting en de ­‘backpackersopvatting’ van authenticiteit: het ethische aspect. Volgens De ­Beauvoir betekent authentiek zijn namelijk ook rekening houden met anderen; zij zijn net zo goed feiten van het leven.

Cleary: ‘Authentiek leven betekent erkennen dat je in een web van relaties leeft met andere mensen. Wat mij betreft zou je dat web in deze tijd kunnen uitbreiden met dieren, planten, rivieren, ijsbergen en zeeën. Dat web vormt de basis van waaruit je jezelf in de toekomst kunt projecteren. De Beauvoir maakt daarbij een handig onderscheid tussen zijn-voor-jezelf aan de ene kant en zijn-voor-anderen aan de andere kant. Net als bij facticiteit en vrijheid gaat het om het juiste evenwicht tussen die twee, en dat is in elke situatie anders.’

Die gedachte heeft Cleary erg geholpen in haar persoonlijke leven. ‘Van vrouwen wordt verwacht dat ze alleen maar voor-anderen-zijn. Ze moeten zorgen voor hun man, hun kinderen, het huis. Maar dat is een mythe. De Beauvoir beschrijft in De tweede sekse verschillende mythes die zijn ontstaan rond het idee van vrouwelijkheid. Volgens haar wordt de vrouw niet zozeer bepaald door hormonen of genen, maar eerder door verhalen over de essentie van de vrouw die in de loop van de geschiedenis zijn ontstaan, meestal trouwens door toedoen van mannen.’

Cleary liep zelf tegen zo’n mythe aan na de geboorte van haar zoon. ‘Ik wist dat het lastig zou worden, maar ik dacht toch dat ik de perfecte moeder kon zijn. Als ik in staat was een succesvolle carriere op te bouwen, dan kon ik dat moederen ook wel aan, was de gedachte. Maar dat viel vies tegen. Ik sliep heel slecht, waardoor ik de situatie niet helder zag. En vaak vond ik mijn krijsende baby helemaal niet zo lief, en dat nam ik mezelf dan weer kwalijk. Ik zag mezelf als een mislukking. Mijn man zat net zo goed vast in een mythe; hij had de indruk dat hij zijn taak als vader het best vervulde door voor een goed inkomen te zorgen – hij was dus vooral aan het werk. Na zes maanden besefte ik pas dat het misliep. Ik kon mezelf niet in dat zijn-voor-anderen blijven duwen, ik moest er meer voor mezelf zijn. Anders zou ik instorten.’

Achteraf gezien is het problematische van deze situatie heel duidelijk, zegt Cleary. ‘Maar voor deze mythes geldt: als je ermiddenin zit, zie je ze niet. Ik ben met mijn man gaan praten en hij wilde best minder gaan werken. Nu is er een beter evenwicht tussen zijn-voor-mezelf en zijn-voor-anderen. Dat neemt niet weg dat ik er soms even helemaal voor een ander moet zijn. Bijvoorbeeld als mijn zoon ziek is. Het is trouwens wel grappig dat De Beauvoir mij zo geholpen heeft om met mijn moederschap om te gaan, terwijl ze zelf bewust geen kinderen heeft gekregen. Ze heeft altijd benadrukt hoe dankbaar ze was dat ze geen moeder is geworden. Ze heeft gelijk in haar opvatting dat het een groot offer is. En het is cruciaal dat vrouwen ook de keuze hebben om niet aan kinderen te beginnen.’

De tweede sekse gaat weliswaar over de vrouw, maar Cleary meent dat mannen er ook iets aan hebben. In de eerste plaats omdat zij om een vrij en authentiek leven te kunnen leiden net zo goed op zoek moeten gaan naar het juiste evenwicht tussen vrijheid en facticiteit, en tussen zijn-voor-jezelf en zijn-voor-anderen. Al zouden mannen volgens Cleary ter compensatie van al die eeuwen zorgende vrouwen best wel iets meer mogen overhellen naar zijn-voor-anderen.

Daarnaast vocht De Beauvoir tegen alle vormen van onderdrukking, vult Cleary aan. ‘Ze erkende dat veel onderdrukkende structuren ook mannen op een achterstand zetten, en dan met name zwarte, arme en oudere mannen. De Beauvoir is interessant voor mannelijke lezers omdat ze mythes over vrouwelijkheid en mannelijkheid doorprikt. Die mogen dan vooral nadelig uitpakken voor vrouwen, mannen hebben er ook last van. Zij moeten bijvoorbeeld stoer zijn en mogen daardoor bepaalde emoties niet uiten – en dat is niet altijd makkelijk.’

Ten slotte is het werk van De Beauvoir belangrijk voor mannen omdat ze ervan leren hoe ze kunnen bijdragen aan de emancipatie van de vrouw, denkt Cleary. ‘Toen De Beauvoir op latere leeftijd werd gevraagd hoe haar boek over vrouwen­emancipatie eruit zou zien als ze het nu zou schrijven, antwoordde ze dat ze veel meer zou samenwerken met andere vrouwen: zwarte vrouwen, arme vrouwen, vrouwen uit andere werelddelen. Ze wilde hen zelf aan het woord laten. Dat vind ik heel mooi. De Beauvoir gebruikte haar stem om die van anderen te versterken en op die manier onbekende perspectieven aan het woord te laten. Dat is wat mannen ook kunnen doen.’

Wat zou Simone de Beauvoir doen? Gids voor een authentiek leven
Skye Cleary
Ten Have
240 blz.
€ 22,99