Filosofie is makkelijker als je denkt
In ‘Filosofie is makkelijker als je denkt’ helpen we je in vier stappen op weg in het zelf leren denken. Dit keer: wat is macht?
‘De wereld is niets dan de wil tot macht’
Macht is makkelijker als je denkt, dachten ook Plato en Friedrich Nietzsche. Hannah Arendt dacht liever aan iets anders. Een kleine inleiding in de filosofie van macht.
De tragiek van macht is dat zij die de macht het vurigst nastreven, meestal niet degenen zijn die het gelijkmoedigst met de macht omgaan. Sterker nog: hoe wijzer de mens, hoe kleiner de machtslust, lijkt de regel. Maar klopt dat wel? Moet een wijs mens de macht schuwen?
Moet een wijs mens de macht schuwen?
In De staat stelt Plato (427-347 v.Chr.) de staat voor als een schip. ‘De gezagvoerder is groter en sterker dan alle andere opvarenden, maar met zijn kennis van navigatie is het even slecht gesteld.’ Al snel breekt er ruzie onder de matrozen uit. Ze vinden allemaal dat zij zélf aan het roer moeten staan – al heeft geen van hen verstand van navigatie. Als iemand oppert dat de beste stuurman het schip kan leiden, hakken ze hem in de pan. De ‘ware navigator’ bestudeert ondertussen ongemoeid de stand van de sterren. De échte leider, stelt Plato, leidt met tegenzin.
Maar kan een wijs mens niet juist ook naar macht verlangen? De Duitse filosoof Friedrich Nietzsche (1844-1900) meende dat ‘de wereld niets anders is dan de wil tot macht’: iedereen verlangt ernaar om zich te laten gelden. Dat we zijn gaan denken dat een deugdzaam mens zich van de macht afzijdig moet houden, komt volgens hem door ‘onze slavenmoraal’. De wereld is volgens Nietzsche verdeeld in roofvogels en lammeren, de sterken en de zwakken. De zwakke, stelt Nietzsche, liegt zichzelf voor dat ‘onmacht’ eigenlijk ‘deugdzaamheid’ is en ons verlangen naar macht een vorm van kwaadaardigheid.
Of we macht wel of niet moeten schuwen, hangt af van hoe je tegen macht aankijkt. Volgens de Duitse filosoof Hannah Arendt (1906-1976) vatten we macht vaak op als een individuele kracht of als geweld en onderdrukking. En dat kan heel verwerpelijk zijn, stelt ze. Maar macht is eigenlijk iets heel anders: het is een politieke kracht die tussen mensen kan ontstaan. Echte macht, stelt Arendt, is ‘in principe oneindig’. ‘Haar enige limiet,’ schrijft ze, ‘is het bestaan van andere mensen.’ Volgens Arendt creëren we macht door samen met anderen te handelen en te spreken; zo kunnen we macht eindeloos blijven vermeerderen en tegenkracht bieden tegen haar vijanden: onderdrukking en geweld.
Samen denken is dus ook macht. Voel jij je inmiddels al een beetje machtiger? Laat het je niet naar het hoofd stijgen.
