Toen we al een paar dagen op de Franse camping stonden, rekte mijn toenmalige geliefde zich uit in de zon en zei: ‘Ik zit heerlijk in de Joke Hermsen-tijd.’ Ik wist meteen wat hij bedoelde; ook ik had geen idee meer hoe laat het was, en de dag strekte zich voor ons uit, vol mogelijkheden, maar ook vol rust. Kairos, zo heet deze tijd eigenlijk. Die is niet bedacht door de Nederlandse filosoof Joke Hermsen (1961), maar het was Hermsen die deze Griekse god van de tijd weer bekendmaakte in Nederland met haar boek Kairos. Kairos is ‘de god van het juiste ogenblik’, waarbij we ‘de tijd [ervaren] als een dimensie die ruimer en weldadiger aanvoelt’. We voelen ons niet langer opgejaagd door Chronos, de god van de kloktijd, van de tijd die continu wegstroomt en ons melancholisch maakt.
Kairos (2014) is niet het enige boek dat Hermsen schreef over tijd. Ze publiceerde ook Stil de tijd (2010) en Ogenblik & eeuwigheid (2022). Haar nieuwe bundel Tijd is hoop. Alle essays over de tijd bestaat uit drie delen, voor elk van bovenstaande boeken een. Voor dit boek heeft Hermsen een groot aantal essays geselecteerd, herschreven en geactualiseerd, en aangevuld met nieuw werk. De titel verklaart Hermsen in het voorwoord: ‘In leven zijn betekent zoveel als “in de tijd” zijn. En die tijd laat ons niet alleen reflecteren op het verleden en op wat zich daar voor goeds en slechts heeft voorgedaan, maar zet ons ook uit naar een toekomst, die van tevoren niet geheel bepaald kan worden. Dit ongewisse aspect van de tijd is een van de kieren waardoor de hoop naar boven kan kruipen.’
Het resultaat is een rijke bundel, die laat zien hoe veelzijdig het denken over de tijd kan zijn. Hermsen schrijft over het wegglijden van de tijd, het grijpen van het juiste moment, het belang van tijd om na te kunnen denken. Sterk zijn met name de essays waarin haar favoriete filosofen aan bod komen: Henri Bergson, Ernst Bloch en Hannah Arendt. Hermsen toont ook hoe filosofie, literatuur en kunst elkaar kunnen versterken, met onder andere de schilderijen van Mark Rothko (die met zijn grote, abstracte doeken ‘tijdloze’ momenten wilde scheppen) en De Toverberg van Thomas Mann (‘een roman waarin de schrijver zo’n beetje alle mogelijke filosofische posities met betrekking tot de tijd de revue laat passeren’). Een bundel om tijd voor te maken.
Tijd is hoop. Alle essays over de tijd
Joke Hermsen
De Arbeiderspers
456 blz.
€ 27,50
