Schrijver-boef Jean Genet werd door liefdeloze pleegouders opgevoed. Hij leed honger. Op zekere dag werd hij betrapt met zijn hand in de kassa. ‘Jij bent een dief,’ zei zijn stiefvader. ‘Dan zal ik een dief zijn,’ reageerde Jean.
Jean-Paul Sartre herleidt de levensloop van Jean Genet tot deze gebeurtenis die hij Genets ‘oorspronkelijke keuze’ noemt.
Iedereen maakt op jonge leeftijd een keuze voor de weg die hij in het leven zal gaan. Heb je die afslag eenmaal genomen, dan zijn er alleen nog keuzes voor zijwegen.
De zogeheten ‘existentiële psychoanalyse’ neemt de ‘oorspronkelijke keuze’ als uitgangspunt. Sartre past het toe in zijn vele biografieën: van Jean Genet, Baudelaire, Flaubert, Mallarmé en Freud. Volgens Sartre koos Genet ervoor dief te zijn; Baudelaire koos voor een leven van miskenning en tegenslag; Flaubert koos ervoor het domste jongetje van de klas te zijn.
Op een beslissend moment kristalliseren sluimerende mogelijkheden uit in een patroon dat ons leven bepaalt. Sartre illustreert dat aan de levensgeschiedenissen van zijn helden.
De theorie van de oorspronkelijke keuze laat geen ruimte voor excuses. Heeft iemand zijn talenten niet kunnen ontplooien omdat hij afkomstig is uit een kansarm milieu, omdat hij invalide is of zijn land heeft moeten ontvluchten? Smoesjes! Hij heeft zich niet ontplooid, omdat hij ervoor koos kansarm, invalide of vluchteling te zijn.
Even tussendoor… Meer shortreads lezen? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:
Meld u aan voor onze nieuwsbrief
Hoe zit het met mij? Wat is het kruispunt waar ik een beslissende afslag heb genomen? Ik kom terecht in 1965. Onze leraar religie had ons een boekje aanbevolen van, nota bene, Sartre. Ik leende het uit de schoolbibliotheek en installeerde me ’s avonds voor de lectuur.
Mijn ouders waren naar bed; ik schoot aardig op in het niet al te moeilijke boekje. Op weg naar de keuken voor een laatste kop koffie flitste het door mijn hoofd: ‘God bestaat niet’. Ik zakte door mijn knieën en moest steun zoeken op de grond. Boven me zag ik ruwhouten planken met daarin het gat waar ik door de vloer was gezakt. Ik probeerde terug te krabbelen naar die vloer, maar wist dat dit onmogelijk was. Ik was God kwijt.
Ik heb nadien geen achterdeurtje gebruikt om naar de kerk terug te keren. Ik heb God niet vervangen door een swami of goeroe. Ik heb gekozen voor mijn val. Het was mijn oorspronkelijke keuze.
Beste lezer, ook u hebt lang geleden een afslag genomen die uw leven heeft bepaald. Waar en wanneer was dat? Om tot zelfkennis te komen kunt u zich het best deze vraag stellen.
Maarten van Buuren geeft een college over de oorspronkelijke keuze op 24 mei 2024 tijdens de collegedag ‘Kan ik mezelf kennen? Filosofie op de sofa’.
In de online rubriek ‘shortreads’ zoekt Filosofie Magazine elke week in een kort essay naar het antwoord op een alledaagse filosofische vraag.
