‘We moeten de momenten waarop we niet serieus zijn serieuzer nemen,’ aldus de Vlaamse kunstfilosoof en vertaler Thomas Crombez. Voor zijn bloemlezing De dronken filosoof verzamelde Crombez teksten van moderne denkers over de roes. ‘We associëren de roes niet zo snel met denken. Met mijn bundel wil ik een verborgen traditie blootleggen van filosofen, dichters en schrijvers die juist een diepe waarheid in de roes vonden.’
Staat filosofisch denken niet haaks op in een roes verkeren?
‘De Duitse filosoof Friedrich Nietzsche was de eerste die liet zien dat er geen tegenstelling tussen denken en roes hoeft te bestaan. Voor Nietzsche laveert de mens altijd tussen apollinische en dionysische krachten. De Griekse god Apollo stond voor harmonie en orde, terwijl Dionysus de god van de wijn en de extase was. We hebben als mens de dionysische roes nodig om de tragische, chaotische realiteit van het bestaan te kunnen omarmen. De roes geeft een speciale toegang tot de werkelijkheid.’
Thomas Crombez (1978) is een Vlaamse filosoof, schrijver en vertaler. Hij is ook uitgever bij uitgeverij Letterwerk. Verder is Crombez als docent verbonden aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten in Antwerpen en de Fontys Hogeschool voor de Kunsten in Tilburg.
Wat is de roes precies?
‘Ik heb daarop geen eenduidig antwoord, maar laat juist zien op hoeveel verschillende manieren er over de roes is geschreven. Zo zag Walter Benjamin in hasjiesj de potentie voor politieke revolutie, stelde Georges Bataille dat de erotische roes grenst aan een bijna-dood-ervaring, terwijl Max Weber dan weer schrijft over de obsessieve roes die een wetenschapper nodig heeft om werk van blijvende waarde te scheppen. Maar in alle gevallen gaat de roes gepaard met een verlies aan controle. Ook verlies van individualiteit, en een gevoel van eenwording en gelukzaligheid komen vaak terug.’
Voor sommige denkers geeft de roes zelfs toegang tot de waarheid, schrijft u.
‘Inderdaad, zo biedt lachgas volgens de Amerikaanse filosoof William James de sleutel tot het werk van Hegel. Hegel zag de geschiedenis als een ontwikkeling waarin tegengestelde krachten als vrijheid en onvrijheid uiteindelijk verenigd worden. Het eindpunt van de geschiedenis is een toestand waarin alle tegenstellingen verzoend zijn in een hoger begrip van de werkelijkheid. Ontzettend ingewikkelde filosofie. James beschrijft hoe het hem nooit lukte Hegel te begrijpen door hem te lezen, maar onder invloed van lachgas zag hij in één keer wat Hegel bedoelde: tegenstrijdige begrippen als goed en kwaad, rede en dwaasheid gingen op in één geheel.’
Zit er niet ook een gevaar in de roes, zoals verslaving?
‘Ja, bovendien kan de roes leiden tot zelfverlies: de ervaring dat er geen onderscheid meer is tussen jou en de rest van de wereld, waardoor je niet langer kritisch kan denken. De Duitse filosoof Karl Jaspers waarschuwt bijvoorbeeld voor de politieke roes. Dat is een doorgeslagen, giftige vorm van enthousiasme, waarbij mensen zich laten meeslepen door massabewegingen en propaganda. Die roes zag Jaspers bij de massabijeenkomsten van Sovjet-Rusland en nazi-Duitsland. En wij zagen die in 2021 bij de Capitoolbestorming in de Verenigde Staten. Omdat de moderne mens geen goede verhouding heeft tot de roes, is hij bevattelijker geworden voor de gevaarlijke kanten ervan.’
Hoe bedoelt u?
‘Veel roesmiddelen, zoals coca en mescaline, hebben we verkregen via niet-westerse culturen, maar we missen de ceremonies en religieuze context waarin die roesmiddelen een veilige plek hebben. De Duitse schrijver Ernst Jünger meent dat de roes niet te verenigen is met de moderne, technische wereld. Hij heeft een punt: wij accepteren geen controleverlies. We drinken wijn, maar dan alleen voor de smaak, dronken mogen we niet worden. We gebruiken ketamine, maar dan in micro-doses voor een productiever leven. We nemen psychedelica, maar dan onder begeleiding, om onszelf te ontdekken. We willen wel de roes, maar niet de kater.
Volgens filosoof Laurent de Sutter hebben we daarmee de roes ondergeschikt gemaakt aan het kapitalisme. Als we hard werken, mogen we ons een kleine roes veroorloven. Een chemische vakantie, zoals Aldous Huxley het noemt in zijn roman Brave new world. Daarmee verlies je ook iets, namelijk de bijzondere ruimte die opengaat, die andere tijdsbeleving.’
Hoe kunnen we de roes dan wel de ruimte geven?
‘We moeten als maatschappij nadenken over wat we eigenlijk willen met de roes. Dat laten we nu over aan hulpverleners in de verslavingszorg. Net als in veel niet-westerse culturen moeten we de tijd nemen voor de roes en er een aparte ruimte voor maken, middels rituelen bijvoorbeeld. We moeten serieuzer zijn over ons vermaak.’
De dronken filosoof. Moderne denkers schrijven over de roes
Thomas Crombez
Letterwerk
381 blz.
€ 34,99
