Eise Eisinga bouwde een planetarium in zijn eigen huis en bemachtigde daarmee een plaats in de canon van Nederland.
Zelden werd de boodschap van de Verlichting zo tastbaar als in zijn Friese woonkamer.
Doorgaans fungeert de zolder als opbergplek voor kampeerspullen en kerstversiering. Zo niet de zolder van Eise Eisinga, een achttiende-eeuwse wolkammer uit het Friese Franeker. Hij stouwde de bovenste verdieping van zijn huisje vol met kabels, gewichten en heel veel tandraderen. Tezamen vormen ze een reusachtige klok, die het oudste nog werkende planetarium ter wereld aandrijft.
Wat bezielde Eisinga in het voorjaar van 1774 om de loop der planeten tegen het plafond van zijn woonkamer na te bootsen? Dit project was meer dan een uit de hand gelopen hobby. Daarvoor waren de offers die hij bracht te groot. De gewichten die de klok gaande hielden, moest hij kwijt in de bedstee waarin hij samen met zijn vrouw sliep. De bouw zou hem zeven jaar kosten.
Met zijn levenswerk haalde Eisinga in 2007 de canon van Nederland, waarin vijftig sleutelmomenten uit de Nederlandse geschiedenis zijn opgenomen. Vader des vaderlands Willem van Oranje komt daarin vanzelfsprekend aan bod, net als Rembrandt. Eisinga is veel minder bekend, maar kreeg toch een plaats tussen deze giganten als vertegenwoordiger van de Verlichting in Nederland. Die vermelding was niet onomstreden. Sommigen, onder wie de Britse historicus Jonathan Israel, vonden dat Spinoza een betere kandidaat was geweest. Weliswaar heeft die de canon ook gehaald – onder het onduidelijke kopje ‘Op zoek naar de waarheid’ –, maar níét als belichaming van de Verlichting.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
