Volgens Immanuel Kant (1724-1804) past elke filosofie in 4 vragen: Wat kan ik weten? Wat moet ik doen? Wat mag ik hopen? Wat is de mens?
01 Wat kan ik weten?
‘Door technologische vooruitgang hebben we veel meer naasten gekregen. Dat roept de vraag op of we nog wel willen en kunnen weten hoe het met onze naasten gaat. Al die andere mensen passen namelijk niet in je hoofd. Ik zoek naar een manier waarop we toch kunnen weten hoe het met anderen gaat. Bijbelverhalen, zoals het verhaal over de broers Kaïn en Abel, geven richting. God vraagt aan de oudste en sterkste broer, Kaïn, waar zijn broertje Abel is. Kaïn antwoordt: “Ben ik mijn broeders hoeder?” Deze vraag gaat ook over willen weten hoe het met de ander gaat, over zorg voor naasten.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
02 Wat moet ik doen?
‘Onze aandacht gaat automatisch naar de winnaars, maar het is de moeite waard om die te verleggen naar de verliezers. Kaïn staat symbool voor succes en overleving. Hij is diegene die in de geschiedenisboeken terechtkomt en alle aandacht opeist, terwijl Abel jong sterft – hij wordt gedood door Kaïn. Een verliezer als Abel heeft dus een ander nodig om zijn verhaal te vertellen. Bijbelschrijvers gaven Abel een stem. Ook nu moeten wij er actief voor kiezen om de verhalen te vertellen van mensen en andere schepsels die niet gehoord worden of niet kunnen spreken.’
‘De Bijbel geeft verliezers een stem’
03 Wat mag ik hopen?
‘Ik hoop dat Abel en Kaïn zich met elkaar zullen verzoenen. De bijbelschrijvers laten Kaïn als de bad guy achter, in plaats van dat ze hem de hoofdrol geven in het verhaal. In bijbelverhalen heeft tirannie – in dit geval Kaïn – niet het laatste woord. Dat geeft ons de hoop dat datgene waar je het allerbangst voor bent uiteindelijk zal verdwijnen. De Bijbel kijkt daar vrij lineair naar – als het nog niet goed is, dan is het niet het einde. Als je besluit om op die manier te kijken, werk je mee aan de waardigheid van Abel en heb je oog voor het kwetsbare.’
04 Wat is de mens?
‘Zelfs Kaïn heeft de bescherming nodig van God. Onder de mensen blijven ook de winnaars altijd kwetsbaar. De mens zal nooit God worden, zoals Harari in Homo Deus voorspelt. We zijn tot heel veel in staat, maar met de absolute macht en onkwetsbaarheid van een God kan een mens niet omgaan. Wat de mens is, vraagt telkens om een nieuwe lezing van de Bijbel. Onze kennis verandert voortdurend, maar Kaïn en Abel zijn er elke keer opnieuw.’
Ode aan de verliezer
Alain Verheij
Atlas Contact
256 blz.
€ 21,99
