Inge van Nistelrooij, universitair hoofddocent zorgethiek (Universiteit voor Humanistiek): ‘In de DDR bestonden crèches waarin alleen maar nuttig werk werd gedaan. Vrouwelijke arbeidskrachten waren hard nodig in die tijd, dus hun kinderen brachten zes dagen per week door in de crèche. Daar werden ze volgens een strikte tijdsplanning gevoed, verschoond en te rusten gelegd – alles wat noodzakelijk is om kinderen groot te laten worden, en niets meer. Die aanpak liet diepe sporen na, liet een recente NRC-reportage zien. De kinderen die daar zaten hebben er tot op de dag van vandaag last van dat ze bijvoorbeeld niet gehoord werden als ze huilden.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Het is goed dat in dit onderzoek aan mensen zelf wordt gevraagd hoe ze hun werk beoordelen. Maar de waarde van werk ligt niet alleen in nut, zoals de onderzoeker suggereert. Zeker voor de zorg geldt dat zinvol werk ook nutteloos kan zijn. Om dat verschil te begrijpen gebruik ik het onderscheid dat Hannah Arendt maakt tussen arbeiden, werken en handelen. Alle drie kun je vinden in de zorg. Arbeid gaat om de taken die telkens opnieuw moeten gebeuren, het dagelijkse scheren, wassen, aankleden. Voor werken, het maken van dingen, kun je denken aan een chirurg die een heup herstelt. En hoewel handelen volgens Arendt in de politiek thuishoort, zou ik zeggen dat ook dat in de zorg terug te vinden is: contact maken, de ander als mens erkennen. Denk aan de zorgmedewerker die de hand vasthoudt van iemand die aan het sterven is. Is dat nuttig? Misschien niet, maar als je de zorg reduceert tot arbeid en werk gaat de essentie ervan verloren.’
Massages
‘Er is een verschil tussen zin en nut, maar ze lopen vaak in elkaar over – ook buiten de zorg. Als je met vrienden gaat eten, is dat nuttig, maar vooral zinvol: wanneer het alleen gaat om voedsel binnenkrijgen kun je net zo goed een infuus aanleggen. Zo kun je er ook bij het scheren veel waardigheid in leggen iemands gezicht mooi en glad te maken. Dat heeft Arendt niet goed gezien. Voor haar was bijvoorbeeld baren een vorm van arbeid, noodzakelijk om de soort in stand te houden, terwijl in het contact tussen barende en verloskundige een waarde kan liggen die het routinematige ver overstijgt.
En dat het ook andersom kan werken, dat een zinvolle handeling nut kan hebben, bleek uit een situatie die ik beschreven heb in het Basisboek Zorgethiek. Het ging om een man die in de ouderenzorg werkte. Hij gaf in de zorginstelling waar hij werkte hand- en voetmassages van een kwartiertje tijdens de koffiepauzes. Zijn collega’s vonden dat oncollegiaal – hij miste de gezamenlijke pauzes – en bovendien nutteloos. Uiteindelijk bleken zijn massages echter wel nut te hebben: bewoners die extra aandacht kregen belden minder vaak om hulp. Niet dat dat voor hemzelf veel uitmaakte. Hij vond het belangrijk om de bewoners op deze manier onverdeelde aandacht te geven, aandacht die hun goeddeed. Dat is de zin van zorgen: dat je mensen goeddoet.’
Bron feit
Walo, S. ‘“Bullshit” After All? Why People Consider Their Jobs Socially Useless.’ Work, Employment and Society, online gepubliceerd op 21 juli 2023.
