Tom-Jan Meeus: ‘Wie kan twijfelen komt meer te weten’

‘Wie kan twijfelen komt meer te weten. Wie kan blijven twijfelen vergaart zoveel kennis dat hij leert inzien hoe weinig hij weet. In het politieke bestuur kan weinig weten erg profijtelijk zijn. De bestuurder die hecht aan een imago van bekwaamheid wil nieuwe ­wetgeving op zijn naam schrijven. Het risico daarvan is dat de gevolgen nooit volledig te overzien zijn. Toen het toeslagenstelsel in 2005 werd ingevoerd, wist nog niemand dat er een schandaal uit zou voortkomen waarover later een kabinet zal vallen. Bestuurders accepteren dit soort risico’s. Maar ervaren bestuurders laten hun ambtenaren wel tijdig weten dat zij geen schriftelijke waarschuwingen meer tegen hun nieuwe wet willen ontvangen. Die kunnen namelijk later tegen de bestuurder gebruikt worden. De bestuurder moet dus ook weten wat hij niet kan weten. Het woord van Prediker is een politiek feit: “Wie veel kennis heeft, heeft veel verdriet.”’

‘Als chaos dreigt en de maatschappij wacht op de politicus is zijn impuls dat er daden gesteld moeten worden. Dat kunnen symbolische daden zijn, zoals een bezoek aan de rampplek in hulpverleners-tenue of een toespraak. De politicus moet zijn betrokkenheid in beeld brengen. Maar daarbij loert het gevaar dat hij te veel doet; dat hij niet zozeer doet wat nodig is, maar wat het beste is voor zijn reputatie. Het is de kern van aandachtpolitiek: politiek die niet draait om moeilijkheden van mensen, maar moeilijkheden van mensen nodig heeft om de aandacht op politici te vestigen.’

‘Met radicaal-rechts als grootste stroming wordt hoop een zeldzaam politiek attribuut. Hoop is een privilege en in de moderne politiek wil een politicus niet bevoorrecht ogen. Dan dreigt hij bij de elite ingedeeld te worden en voor radicaal-rechts is de elite de nieuwe vijand. Optimisme-angst is daarom het uitgangspunt van radicaal-rechts: een nadruk op anti-migratie, nationalisme en grensverlangens. Op dit terrein grossiert politiek in amper haalbare oplossingen – grenzen dicht, Nexit et cetera. In de praktijk beperkt politiek zich dan tot mensen naar de mond praten: “ik voel uw pijn”, “ik begrijp uw angst”, “ik zal er voor u zijn”. Principieel is het zuivere volksvertegenwoordiging, in de praktijk is het volksvertegenwoordiging die angst bevestigt en weinig ruimte laat voor hoop.’

Even tussendoor… Meer lezen over politieke filosofie? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:

‘De mens is niets zonder andere mensen. De vraag is wat zwaarder voor de mens weegt: het eigen welbevinden of het democratisch gehalte van de samenleving. De meeste politiek leiders zijn overtuigde democraten. Evengoed hoeft de dreiging voor de democratie niet expliciet te zijn voordat ze zich daadwerkelijk voordoet. Dat geeft de mens – met de politiek, met de instituties – een bepalende positie: alleen als de mens zelf de democratie niet langer met overtuiging wil dragen, is de kans op een verkeerde afloop reëel.’

Duidelijkheid (Essay Maand van de Filosofie 2024)
Tom-Jan Meeus
Pluim
96 blz.
€ 8,-