De ethiek maakt een crisis door. Dezelfde woorden – nut, plicht, waarde en zin – staan nog steeds centraal, maar we begrijpen die termen niet meer. Het fundament van de ethiek is verloren gegaan en de moraal moet worden gered, zo formuleerde Alisdair MacIntyre het in zijn boek After Virtue (1981). Maarten van Buuren en Joep Dohmen bespreken zijn ideëen over deugd en moraal uitgebreid in Over oude en nieuwe deugden, hun nieuwste bundel over deugdethiek en levenskunst. Zelf zijn ze een stuk positiever gestemd. Ze geloven niet dat de westerse samenleving het spoor volledig bijster is geraakt in de zoektocht naar het goede leven, maar ze zien MacIntyre wel als een van de aanjagers van het hernieuwde debat daarover. In navolging van hem zijn filosofen zich de afgelopen dertig jaar gaan bezighouden met de vraag hoe we een goed en zinvol leven kunnen leiden, en welke rol deugden daarin kunnen spelen.
Vrijheid was het thema van het vorige boek van Van Buuren en Dohmen, De prijs van de vrijheid. Vrijheid, zo schrijven ze nu, is zowel voorwaarde als doelstelling van de levenskunst. Deugden hebben we nodig om de juiste houding voor het goede leven te verwerven en zo die vrijheid in te vullen. Over oude en nieuwe deugden is een vervolg op die eerdere bundel, en een aanvulling op hun werk over de levenskunstfilosofie. Dohmen, hoogleraar wijsgerige en praktijkgerichte ethiek, en Van Buuren, hoogleraar Franse literatuur en essayist, brachten begin dit jaar ook een cd-box met hoorcolleges over de rol van deugden in de levenskunst uit. In dit nieuwe boek beschrijft Dohmen hoe zijn eigen zoektocht draait om de vraag hoe mensen zich hun leven kunnen toe-eigenen, hoe ze hun eigen levensstijl kunnen ontwikkelen en samen een zinvol leven kunnen leiden.
Zieke moeder
Dat thema komt ook terug in de tien essays in dit toegankelijk geschreven boek, dat een ‘bescheiden gids’ wil zijn in het woud van literatuur over deugden. Elk hoofdstuk begint met een korte beschrijving van de levensloop van de besproken denker, zet vervolgens een aantal kernbegrippen en theorieën uit diens filosofie uiteen en onderzoekt hoe de betreffende deugdopvatting in de hedendaagse wereld toepasbaar zou kunnen zijn. Zo vertelt Van Buuren hoe hij het taoïsme beoefent op de racefiets, legt hij een verband tussen de vorst van Machiavelli en Vladimir Poetin, en laat hij zien hoe hij het begrip ‘compassie’ bij Nietzsche toetst aan zijn eigen omgang met zijn zieke moeder.
Even tussendoor… Meer lezen over de deugdethiek? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief
Meld u aan voor onze nieuwsbrief
Uit Van oude en nieuwe deugden blijkt goed hoe breed het denken over deugden is uitgewaaierd en hoe uiteenlopend de filosofen zijn die zich over het onderwerp ontfermd hebben. Soms blijven de besproken denkers (zoals Laozi) wat op zichzelf staan, en soms ontvouwen zich juist mooie parallellen, vaak rond de vraag welke rol de deugd kan of moet spelen in de relatie tussen individu en gemeenschap. Zo wordt uiteengezet hoe Aristoteles – net als bijvoorbeeld Plato – een goed leven zag als een politiek leven in dienst van de samenleving, terwijl Epicurus juist meer voelde voor een terugtrekkende beweging, weg van de gemeenschap. In de essays die volgen maken Van Buuren en Dohmen mooi inzichtelijk hoe die twee lijnen doorlopen in het denken over deugden in de twintigste eeuw, zonder het er al te dik op te leggen.
Voorkeur
Dit soort verbanden brengt eenheid in het boek, dat je op verschillende manieren kunt lezen. Enerzijds is het een inleiding op de deugdfilosofie, waarvoor weinig voorkennis vereist is. De kernbegrippen en belangrijkste denkwegen van de besproken filosoof worden in elk essay overzichtelijk op een rijtje gezet. Anderzijds is het boek geen afstandelijke uiteenzetting, maar blijkt uit de afzonderlijke stukken ook een duidelijke voorkeur van de auteurs. Zo is de selectie van de tien filosofen gebaseerd op persoonlijke interesse van Dohmen en Van Buuren, en is het niet alleen een overzicht van de tien meest invloedrijke denkers over deugden. In dat laatste geval zou bioloog en moraalfilosoof Frans de Waal er misschien geen plek in gekregen hebben, en zou er wel ruimte zijn geweest voor een christelijke denker.
Van oude en nieuwe deugden is daardoor vooral een persoonlijke filosofische zoektocht van Dohmen en Van Buuren, die de praktische toepasbaarheid van deugdfilosofie in onze tijd onderzoeken. Zo bekeken is het ook logisch dat de helft van de besproken denkers hedendaags is: het door MacIntyre opnieuw aangewakkerde debat over ethiek staat immers centraal. Een uitgebreider voorwoord of een overkoepelend nawoord, met een verdere uitwerking van die thematiek, zou nog een mooie toevoeging zijn geweest aan deze bundel.
Van oude en nieuwe deugden. Levenskunst van Aristoteles tot Nussbaum
Maarten van Buuren en Joep Dohmen
Ambo
288 blz.
