Joep Dohmen, lector Bildung aan de Hogeschool voor Toegepaste Filosofie: ‘Wie de mens bekijkt vanuit een genetisch perspectief loopt het risico hem te reduceren tot zijn genen. Iets dergelijks zie je bij dit onderzoek gebeuren. Zonder DNA kunnen we natuurlijk niet bestaan, maar dat betekent nog niet dat ons DNA ons gedrag precies bepaalt. Die denkfout zie je ook bij de stelling “Wij zijn ons brein” van hersenwetenschapper Dick Swaab. Vanzelfsprekend hebben we onze hersenen nodig om te denken en te handelen, maar wat we denken en doen is niet af te leiden uit hersenprocessen. Onze hersenen, onze genen, de omgeving waarin we verkeren – het zijn allemaal noodzakelijke, maar niet toereikende voorwaarden om mens te zijn.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Je kunt de menselijke vrijheid zien als een voorwaardelijke vrijheid. Er moet voldaan zijn aan de conditie dat je goede hersenen hebt. Ook moet er voldaan zijn aan de conditie dat je DNA niet te veel afwijkingen heeft, want anders kun je als kind bijvoorbeeld doodgaan aan kanker. Onderzoek komt uiteraard van pas om dergelijke genetische defecten te vinden en op te lossen. En er moet voldaan zijn aan de conditie dat je goede ouders hebt, een goede opvoeding krijgt en op de juiste plek geboren bent. Maar zelfs dan blijven wij als mens in tal van opzichten beperkt: ook een gezond mens kan niet vliegen en iemand met een fijne jeugd kan niet aan alle universiteiten tegelijk studeren. Het komt erop aan meesterschap te vinden in de beperking.’
Reclame
‘We zijn tegenwoordig vergeten dat je eigen leven invulling geven iets is wat je moet leren. Je moet leren om met je beperkingen om te gaan. Dat wil zeggen: bedreven raken in reflecteren op jezelf, discipline ontwikkelen, inzien waar je talenten liggen en greep krijgen op je verlangens, zodat je je niet laat meeslepen door elke reclame. Maar er is weinig aandacht voor persoonsvorming. Ouders zorgen voor voeding en veiligheid – en dat is het. Ze voeren te weinig gesprekken over verleidingen, intrinsieke motivatie en vriendschap. In opvoeding en onderwijs bestaat net als in dit onderzoek een blinde vlek voor de rol van de mens om zijn eigen leven zin en richting te geven.
Leren omgaan met verlangens en de tijd nemen om te ontdekken welke rol je wilt spelen in het leven leveren een innerlijke vrijheid op die ver uitstijgt boven elk optimisme. Dat is trouwens nog zoiets: de onderzoekers spreken over optimisme alsof dat een heilig doel zou moeten zijn. Maar waarom zou je in hemelsnaam optimist moeten worden? Het gaat erom een reële inschatting te maken van je eigen leven en de samenleving. Dan kun je vervolgens proberen een plek te vinden waar je verschil kunt maken.’
Bron feit
Weijer, M.P. van de, L. de Vries en M. Bartels (2022), ‘Happiness and well-being. The value and findings from genetic studies’. Twin Research for Everyone, 295-322. Academic Press.
