Wat kan ik weten?
‘Ja, je kunt al best veel weten over of een kind creatief zal worden in zijn latere leven of juist niet. Genetische factoren spelen daarbij een belangrijke rol. Vooral kleine verschillen op het DNA die we polymorfismen noemen. Een redelijk IQ is ook belangrijk, al hoef je niet extreem slim te zijn. Boven de 120 maakt het voor creativiteit niet uit. Dan zijn er nog wat karaktereigenschappen, zoals risicozoekend, nieuwszoekend zijn, die een aanwijzing kunnen vormen voor creativiteit. En wat ook belangrijk is, is de eigenschap openheid. Kijk, we worden gebombardeerd door informatie: uit de omgeving komt er oneindig veel op ons af, maar ook uit ons brein borrelt er voortdurend informatie op. Om ons hoofd boven water te kunnen houden in deze zee van informatie, filteren we van alles eruit, zodat we ons kunnen focussen op specifieke dingen. Dat geeft rust. Bij de een staat dat filter verder open dan bij de ander. Creatieve mensen hebben hun filter vaak erg ver openstaan. Soms zo ver dat ze op de rand van krankzinnigheid verkeren. Er is natuurlijk een klassieke relatie tussen gekte en creativiteit. Maar er zijn steeds meer wetenschappelijke aanwijzingen dat een dergelijk verband ook echt bestaat. Je moet natuurlijk niet te gek zijn, want dan is het lastig om nog iets te produceren. Daarom kom je misschien relatief veel manisch-depressieve kunstenaars tegen. In hun manische periode zijn ze extreem productief: ze gaan nachten door, en dan stopt het opeens weer als ze depressief zijn.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
Wat moet ik doen?
‘Om creatief te worden? Tja, je kunt misschien proberen om op een kunstmatige manier je filters wat verder open te zetten. Alcohol wil soms wel helpen, of andere drugs. Het anti-parkinsonmiddel L-Dopa helpt ook. Niet behandelen kan soms een goede tactiek blijken. Neem James Fallon. Hij is een vooraanstaand Amerikaans neurowetenschapper die veel belangrijk onderzoek heeft verricht naar de hersenen van psychopaten. Zo kwam hij erachter dat hij zelf ook het brein heeft van een psychopaat. Toen is hij over zijn eigen jeugd gaan nadenken en zag hij in dat hij vaak grensoverschrijdend gedrag vertoonde, net iets te lang doorging, anderen tot dingen wist te brengen die ze liever niet deden, dwingend was naar vrouwen, en ga zo maar door. Maar in plaats van het criminele pad op te gaan, is hij de wetenschap in gerold, waar die eigenschappen hem blijkbaar ook goed van pas zijn gekomen. Weer anderen gaan bij een bank werken.
Het is erg lastig om in z’n algemeenheid te zeggen wat je moet doen om creatiever te worden. Elk brein is namelijk uniek. Het vormt zich in een voortdurende interactie met de omgeving, en dat begint al in de baarmoeder. Dus zelfs de twee breinen van een Siamese tweeling zijn anders.’
Creatiever worden? Alcohol en drugs helpen
Wat mag ik hopen?
‘Ik hoop dat ik met mijn publieksoptredens bijdraag aan het slechten van het taboe en het stigma rond hersenziektes dat helaas nog steeds bestaat, ook in Nederland. Mensen met een lichamelijke beperking of een neurologische ziekte vinden het geen enkel probleem om met naam en toenaam genoemd te worden in boeken of artikelen, maar als je schrijft over psychiatrisch patiënten, dan vind je er maar weinig die het aandurven om hun echte naam op te geven. Waarom? Je brein is toch net zo goed iets lichamelijks dat defecten kan hebben als je arm of je been? Dat brein is een fantastische machine, maar wel een ongelooflijk ingewikkeld apparaat, waarbij in de ontwikkeling van alles mis kan gaan. Nu ik wat meer weet van de hersenontwikkeling, ben ik er eigenlijk verbaasd over dat het meestal redelijk goed gaat. Echt waar, ieder kind is een tombola.’
Wat is de mens?
‘Ik blijf bij mijn stelling: wij zijn ons brein. Natuurlijk zijn wij ook onze arm, ons been of onze voet, maar die lichaamsdelen zijn toch niet zo wezenlijk voor wie wij zijn als ons brein. Als je een arm amputeert, dan verandert je persoonlijkheid nu eenmaal niet echt, terwijl je een totaal ander mens kunt worden, met een geheel ander karakter, op het moment dat je een klein gaatje prikt op de juiste plek in je brein. Laten we duidelijk zijn: de rest van het lichaam is er toch vooral om het brein rond te dragen, te voeden en meer breintjes te maken. Dieren zijn net zo goed hun brein. Elk wezen heeft zijn brein in de eerste plaats om zijn lichaamsfuncties te kunnen besturen. Tijdens de evolutie is daar steeds meer extra brein bovenop gekomen. Het meeste bij de mens. Dat hebben we nodig omdat we in complexe samenlevingen gingen leven, met een groot aantal anderen. Vooral ook de combinatie van het leven in gezinnen binnen weer grotere sociale gemeenschappen is ingewikkeld en vraagt om veel extra hersencellen. Maar goed, dat extra brein kun je dus ook voor andere dingen gebruiken, bijvoorbeeld voor hersenonderzoek.’
Ons creatieve brein. Hoe mens en wereld elkaar maken
Dick Swaab
Atlas Contact
560 blz.
€ 39,99