Zou het? Durven we eindelijk onze menselijke zelfobsessie af te leggen? Openen we ten langen leste onze ogen voor planetaire medebewoners, leren we de lessen van mos dat overal wil groeien, van de diepe tijd van het oerbos?
Ineens ben ik omringd door boeken die door willen dringen in andere leefwerelden, van dieren, planten, microben. We kunnen niet weten hoe het is om een vleermuis te zijn, herhalen we nu al een jaar of vijftig; het is simpelweg onmogelijk om je te verplaatsen in het bewustzijn van een wezen dat zo anders in de wereld staat (vliegt, hangt).
Het mag onmogelijk zijn, het is ook noodzakelijk, willen we nog iets van onze eigen leefwereld redden. We moeten wel aandacht schenken aan onze omgeving. We kunnen veel leren als we naar buiten gaan en onze door de schermen gekaapte aandacht richten op wat daar leeft, en daar daadwerkelijk naar kijken.
Even tussendoor… Meer columns lezen van Miriam Rasch? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief
Meld u aan voor onze nieuwsbrief
De vleermuis van Thomas Nagel was misschien vooral een vehikel om een punt te maken. Vinciane Despret probeert in Leven als een vogel concrete merels en roodborstjes zo dicht mogelijk op de veren te zitten en ze juist te bevrijden van het punt dat mensen over ze willen maken. Ornithologen zien vooral territoriumdrift en strijd, zij begrijpen de wereld van de vogel als de onze. Hun aandacht is uiteindelijk nog steeds op de mens gericht.
Planten komen er nog bekaaider vanaf. Estelle Zhong Mengual bestudeert in Leren kijken de verschillende manieren waarop natuurhistorici en kunstenaars kijken. Hun blik komt vaak voort uit een hokjesgeest, ziet zij, en elk hokje wil opnieuw een menselijk punt maken. Terwijl elke plant een uniek gezicht heeft, net als elke vogel een levensverhaal.
Revolutionair is dat deze boeken niet alleen aandacht schenken aan de natuur, maar de dieren en planten zelf begrijpen als aandachtige wezens. ‘Wat is voor de vogel van belang, wat doet ertoe voor hem?’ vraagt Despret. Hij heeft een ‘manier van zijn’ die een hele wereld schept. In plaats van die manieren van zijn te reduceren, moeten we ze vermenigvuldigen.
De vraag is dus niet of wij ons kunnen inleven in de vleermuis, maar waar die vleermuis zich in inleeft.
Miriam Rasch is essayist en filosoof en verbonden aan de Willem de Kooning Academie.
