“Een paradigma verwerpen zonder daar een ander voor in de plaats te stellen betekent de verwerping van de wetenschap als geheel.”
Thomas Kuhn
‘Paradigma’ is een leenwoord uit het Oudgrieks en betekent oorspronkelijk ‘voorbeeld’. In de taalkunde wordt het gebruikt om een synoniem of alternatief woord aan te duiden. Wetenschapsfilosofen definiëren het als een geheel van theorieën, modellen en opvattingen die samen een denkkader vormen. Zo’n kader moeten we zien als een lens of perspectief dat ook alternatieve kaders kent, zegt filosoof Thomas Kuhn, die de term introduceerde in zijn boek The Structure of Scientific Revolutions (1962).
De klassieke wetenschapsopvatting is dat de wetenschap vooruitgang boekt door met onderzoek hypotheses te bevestigen of te falsificeren. Maar volgens de relativistische Kuhn volgen wetenschappelijke wereldbeelden elkaar schoksgewijs op zonder op elkaar voort te bouwen. Bij zo’n paradigmawisseling vindt een Gestalt-switch plaats: een plotselinge verandering van vorm of gestalte. Van vooruitgang kan alleen binnen een en hetzelfde paradigma sprake zijn, want wat er onder ‘vooruitgang’ wordt verstaan is per denkkader verschillend. Ook zijn theorieën uit verschillende paradigma’s niet met elkaar te vergelijken, omdat ze compleet andere maatstaven hanteren. Dat noemt Kuhn incommensurabiliteit.
Volgens Kuhn is de ontwikkeling van wetenschap te verklaren door factoren buiten haar eigen domein, zoals sociale en culturele gebeurtenissen. Critici vinden dat Kuhn een stap te ver gaat in zijn relativisme: zijn theorie zou impliceren dat er geen objectieve waarheid bestaat.
Relevante berichten
Kuhn: wetenschappelijke vooruitgang bestaat niet
Een debat over Thomas Kuhns radicale De structuur van wetenschappelijke revoluties, dat vijftig jaar geleden verscheen.
Wetenschap is niet gericht op vernieuwing
Wetenschappers zoeken niet naar baanbrekende doorbraken, maar gedragen zich als brave puzzelaars, toont Thomas Kuhn.
‘De wetenschap is minder vernieuwend dan vroeger’
Wetenschappelijke vernieuwing gaat geleidelijk, en niet met grote breuken, zegt wetenschapsfilosoof Jan-Willem Romeijn.
‘Iemand van mening laten veranderen? Voer een empathisch gesprek’
Wetenschapsjournalist David McRaney onderzocht de flexibiliteit van onze opvattingen. ‘We denken ten onrechte dat we diep rationele wezens zijn.’
