Paradigma

‘Paradigma’ is een leenwoord uit het Oudgrieks en betekent oorspronkelijk ‘voorbeeld’. In de taalkunde wordt het gebruikt om een synoniem of alternatief woord aan te duiden. Wetenschapsfilosofen definiëren het als een geheel van theorieën, modellen en opvattingen die samen een denkkader vormen. Zo’n kader moeten we zien als een lens of perspectief dat ook alternatieve kaders kent, zegt filosoof Thomas Kuhn, die de term introduceerde in zijn boek De structuur van wetenschappelijke revoluties (1962).

De klassieke wetenschapsopvatting is dat de wetenschap vooruitgang boekt door met onderzoek hypotheses te bevestigen of te falsificeren. Maar volgens de relativistische Kuhn volgen wetenschappelijke wereldbeelden elkaar schoksgewijs op zonder op elkaar voort te bouwen. Bij zo’n paradigmawisseling vindt een Gestalt-switch plaats: een plotselinge verandering van vorm of gestalte. Van vooruitgang kan alleen binnen een en hetzelfde paradigma sprake zijn, want wat er onder ‘vooruitgang’ wordt verstaan is per denkkader verschillend. Ook zijn theorieën uit verschillende paradigma’s niet met elkaar te vergelijken, omdat ze compleet andere maatstaven hanteren. Dat noemt Kuhn incommensurabiliteit.

Volgens Kuhn is de ontwikkeling van wetenschap te verklaren door factoren buiten haar eigen domein, zoals sociale en culturele gebeurtenissen. Critici vinden dat Kuhn een stap te ver gaat in zijn relativisme: zijn theorie zou impliceren dat er geen objectieve waarheid bestaat.

Meer lezen over wetenschapsfilosofie? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief: