Wetenschapsfilosoof Jan-Willem Romeijn: ‘Om te kijken of de wetenschap nog even vernieuwend is als vroeger analyseerden onderzoekers aan de Universiteit van Minnesota zo’n 40 miljoen wetenschappelijke artikelen die na 1945 zijn gepubliceerd. Ze keken onder meer naar de citaties: als iemand een baanbrekende ontdekking doet, worden oude onderzoeken achterhaald en zullen die dus minder geciteerd worden, was hun idee. Ook onderwierpen ze de artikelen aan een tekstuele analyse om te kijken hoe vaak er gebruik werd gemaakt van nieuwe begrippen. Hun conclusie: in alle wetenschapsgebieden, van de sociale wetenschappen tot de natuurkunde, is onderzoek minder vernieuwend geworden.
De data-analyse lijkt goed uitgevoerd. Maar ik denk dat dit onderzoek gestoeld is op een verouderd, romantisch idee van wetenschappelijke ontwikkeling. Dat idee vindt zijn oorsprong in het boek De structuur van wetenschappelijke revoluties (1962) van de Amerikaanse wetenschapsfilosoof Thomas Kuhn. Kuhn meende dat de wetenschap gekenmerkt wordt door paradigmaverschuivingen: eens in de zoveel tijd slaat de wetenschap na een grote doorbraak – zoals Einsteins relativiteitstheorie – een nieuwe richting in. Die doorbraak veroorzaakt een blijvende verandering in ons denken.’
Revolutie
‘Kuhn is sterk beïnvloed door Immanuel Kant, die beweerde dat de manier waarop onze geest gestructureerd is bepaalt hoe wij de werkelijkheid ervaren. Zo kunnen we volgens hem oorzaak en gevolg waarnemen omdat onze geest al een begrip van causaliteit in zich draagt. Kants idee dat onze mindset onze ervaring van de wereld structureert is zeer invloedrijk geweest. Maar in de negentiende eeuw kwam men er gaandeweg achter dat we niet één vaststaand begrippenkader hebben, zoals Kant beweerde. Nee, de cultuur en de tijd waarin je leeft zijn bepalend voor je mindset. Kuhn maakte van dat inzicht gebruik in zijn boek; hij stelt bijvoorbeeld dat een aristotelische natuurkundige en een newtoniaanse natuurkundige dusdanig andere begrippenkaders hebben dat ze als het ware in verschillende werelden leven.
Even tussendoor… Meer lezen over wetenschapsfilosofie? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:
Meld u aan voor onze nieuwsbrief
Volgens Kuhn worden oude theorieën na een revolutie in de wetenschap minder relevant. Dat idee zie ik terug in dit onderzoek: dat een artikel pas echt vernieuwend is als oude studies er daarna minder toe doen. Maar Kuhn heeft dat idee later wat genuanceerd. Tegenwoordig denken wetenschapsfilosofen dat wetenschappelijke vernieuwing geleidelijk gaat. Ook Einsteins relativiteitstheorie was geen radicale breuk: de wiskunde voor die theorie was midden negentiende eeuw grotendeels klaar. Oude theorieën blijven vaak dus relevant nadat er nieuwe ontdekkingen zijn gedaan.
De onderzoekers beweren ook dat er tegenwoordig minder nieuwe begrippen worden gebruikt en dat er dus weinig sprake is van conceptuele vernieuwing. Maar ook dat is te kort door de bocht. Vaak worden er niet zozeer nieuwe begrippen gemunt, maar verschuiven de betekenissen van bestaande concepten. Zo laat filosoof Hasok Chang in Inventing Temperature (2004) zien hoe de betekenis van het woord “temperatuur” door de eeuwen heen geleidelijk meeveranderde met wetenschappelijke ontwikkelingen. Geen revolutionair proces dus, maar wel vernieuwing.’
Bron feit
Park, M., E. Leahey en R.J. Funk (2023). ‘Papers and patents are becoming less disruptive over time.’ Nature 612 (138-144).
