Filosofie is makkelijker dan je denkt
In ‘Filosofie is makkelijker als je denkt’ helpen we je in vier stappen op weg in het zelf leren denken. Dit keer: wat is humor?
‘De lach demonstreert onze menselijkheid’
Filosofie is makkelijker als je denkt. Maar wanneer denk je dat iets grappig is? Een korte inleiding in de filosofie van de humor.
De ene persoon ligt dubbel bij slapstick, de ander gniffelt liever om een taalgrap en een derde barst in lachen uit na het horen van een flauwe mop. Waarom hebben mensen zo’n verschillend gevoel voor humor? En wat is humor eigenlijk?
Immanuel Kant (1724-1804) schrijft in een terzijde van zijn Kritiek van het oordeelsvermogen: ‘Als de erfgenaam van een rijk familielid diens begrafenisplechtigheid uiterst waardig wil regelen, maar klaagt dat dit hem maar niet wil lukken, omdat (zo zegt hij): “Hoe meer geld ik mijn rouwklagers geef om droevig te kijken, des te vrolijker kijken ze”, dan lachen we luid.’ Hedendaagse lezers vinden deze grap waarschijnlijk geen dijenkletser, maar Kants theorie over humor blijft leuk: hij meent dat we iets grappig vinden wanneer onze verwachtingen op niets uitkomen. We lachen volgens hem dus altijd om niks.
‘Geestigheid bestaat in het onthullen van iets bespottelijks bij een ander’
Filosoof Thomas Hobbes (1588-1679) is minder goedgeluimd. Voor hem klinkt in elk gelach hoon door. ‘Mensen lachen (…) om grappen waarvan de geestigheid steevast bestaat in het fijntjes onthullen en tot ons laten doordringen van iets bespottelijks bij een ander.’ Is lachen inderdaad altijd uitlachen?
De Amerikaanse filosofieprofessor John Morreall (1947) deelt filosofische theorieën over humor op in drie verschillende vormen. Hobbes is een lichtend voorbeeld van ‘superioriteitstheorieën’, waarbij humor voortkomt uit een gevoel van overwicht. Kant schaart hij onder de ‘incongruentietheorieën’, waarbij gemeend wordt dat humor het gevolg is van een ongerijmdheid tussen verwachting en uitkomst. In de derde categorie, ‘opluchtingstheorieën’, vinden we Sigmund Freud (1856-1939). Volgens de psychoanalyticus uit Wenen is humor een manier om opgekropte verlangens en energie te luchten.
