Susan Neiman

In liberale samenlevingen bestaan er verschillende manieren om het leven invulling te geven. Legitimeert die verscheidenheid een relativistische houding – elke keuze is even goed als de andere? Susan Neiman meent van niet: er zijn concrete voorbeelden van morele vooruitgang. Driehonderd jaar geleden was slavernij nog gemeengoed, hadden vrouwen veel minder rechten dan mannen en werden er kaartjes verkocht om martelvoorstellingen bij te wonen. Dat is tegenwoordig ondenkbaar – een onmiskenbaar teken van vooruitgang. Morele vooruitgang is echter geen onvermijdelijke ontwikkeling: het is een mogelijkheid, waarvan het slagen afhangt van ons eigen handelen.

Neiman is een Joods-Amerikaanse filosoof, met Berlijn als standplaats. Zij groeide op in het Amerikaanse zuiden, waar haar moeder actief was in de Civil Rights movement. Al van jongs af aan voelde Neiman zich sterk betrokken bij progressieve idealen. Maar tot haar spijt hebben progressieve intellectuelen de moraal ‘rechts’ laten liggen. Waar links de moraal heeft afgedaan als bevoogdend moralisme, is het thema van moraliteit – met name in de VS – door conservatieve politici gekaapt. Onnodig, vindt Neiman: zij hoopt de moraal ‘terug te winnen’ op de conservatieven en haar een plaats geven in de progressieve politiek.

Ten tijde van diens eerste verkiezing, stond Neiman te boek als ‘hoffilosoof’ van Barack Obama. De leuzen van de Obama-campagne – ‘hope’ en ‘yes we can!’ – resoneren in haar boek Morele helderheid (2008). Hoop staat volgens Neiman niet gelijk aan blind optimisme, maar is gebaseerd op kennis over hoe de wereld is, verbonden met idealen over hoe zij zou moeten zijn. De ‘volwassen idealist’ koestert zijn idealen, maar beseft ook dat die idealen misschien niet allemaal verwezenlijkt zullen worden. Daartegenover staat de realpolitiker, die een pessimistische houding aanneemt. Pessimisme lijkt misschien moedig – je bent stoer genoeg om de waarheid aan te kunnen – maar volgens Neiman is het een laffe houding. Als je ervan uitgaat dat alles alleen maar slechter wordt, dan hoef je slechts achterover te leunen en je hoofd te schudden. Maar heb je ook maar een greintje hoop op verbetering, dan ben je verantwoordelijk om je daarvoor in te zetten. Hoop op vooruitgang is de motor van verandering.

Even tussendoor… Meer lezen over Susan Neiman en andere grote denkers? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief:

In haar boek Waarom zou je volwassen worden? betoogt Neiman dat volwassenheid betekent dat je evenveel gewicht toekent aan de werkelijkheid als aan het ideaal. Het merendeel van de mensen wil daar volgens Neiman niet aan. Het is veel makkelijker om ideeën over hoe de wereld zou moeten zijn af te doen als naïef wensdenken. ‘Maar,’ zegt Neiman, ‘cynisme is een vorm van luiheid. Wie stelt dat een rechtvaardige wereld een idiote kinderlijke droom is, hoeft ook niet de handen uit de mouwen te steken.’