Haar vrienden noemen haar ook wel ‘Lieke Lijstje’. Met haar takenlijstjes en bomvolle agenda probeert filosoof Lieke Knijnenburg zoveel mogelijk uit het leven te halen. ‘Maar het idee dat het altijd beter kan, leidt tot onrust, afleiding en schuldgevoelens,’ vertelt ze. Ze geeft zes tips tegen productiviteit.
Tip 1: ontmoet vreemden
‘Onze productiviteitsfetisj maakt dat we planmatig tegenover de wereld staan. We proberen alles in afwerkbare lijstjes te vangen en laten nauwelijks ruimte voor onvoorspelbaarheid. Terwijl de dingen die zich niet laten controleren je juist een ervaring van levendigheid bezorgen. Dat merk ik wanneer ik nieuwe mensen ontmoet. Vreemden halen je uit vastgeroeste patronen. Daarmee openen ze nieuwe perspectieven, ook op jezelf.’
Tip 2: ontspan actief
‘Hard werken is beter dan ontspanning, laat onze samenleving ons geloven. Als je dan toch moet uitrusten, dan krijg je het advies om je wereld te verkleinen: vrienden afzeggen en gedachteloos Netflix kijken. Natuurlijk heeft iedereen wel eens tijd voor zichzelf nodig, maar op deze manier bestaat je wereld alleen nog uit of productiviteit of lui op de bank hangen, terwijl alles wat het leven de moeite waard maakt daarbuiten ligt. Echte ontspanning is concentratie: alleen door ergens in op te gaan – muziek, een boek, het gezelschap van vrienden – kun je aan je productiviteitsobsessie ontsnappen.’
Het geluk van het nietsdoen
Tip 3: ga de club in
‘In het nachtleven kunnen we experimenteren met andere manieren van zijn. Door te dansen, met mensen een connectie aan te gaan en je over te geven aan de muziek laat je de dagelijkse druk los. Dan voel ik me weer mens. ’s Nachts ervaar je ook een weldadiger gevoel van tijd. Het is niet meer de tikkende klok van overdag, de tijd die nuttig besteed moet worden. In de club gaan er soms uren voorbij in een minuut. En het is heerlijk om de volgende dag met een kater niets te doen. Mensen voelen zich daar vaak schuldig over – ik ook. Maar waarom zouden we niet af en toe lekker lui mogen zijn?’
Tip 4: koop minder troep, dan hoef je minder te werken
‘Het kapitalisme drijft op innovatie en groei. Deze groei wordt in stand gehouden door onze verlangens naar spullen, status, carrière. Het kapitalistisch systeem wil die verlangens vervullen, maar niet om je echt tevreden te maken – want dan valt er niets meer aan je te verkopen. Ik ben niet tegen verlangens najagen. Maar filosoof Miriam Rasch zei eens: “Eer je verlangens door ze niet te vervullen.” Dat vind ik mooi. Onze verlangens maken ons tot wie we zijn, maar de vervulling ervan niet per se. Door je verlangens in stand te houden, pleeg je een soort intiem verzet. Je erkent dat ze er zijn, maar ook dat je daar niets mee hoeft te doen.’
Tip 5: lees en radicaliseer
‘Het lezen van filosofie kan helpen om je kritisch te verhouden tot wat we als normaal zien. Zo laat Eva von Redecker in haar boek Revolutie voor het leven zien hoe levensverwoestend de kapitalistische ratrace is. Dat is letterlijk radicaliserend: je ziet de radices, de wortels van het systeem. Zodra je die ziet, kun je niet anders dan in verzet komen. Dat verzet is niet alleen individueel, want onze vermoeidheid en productiviteitsdrang zijn maatschappelijke problemen. Von Redecker bespreekt verzet daarom vooral in termen van activistische bewegingen die gezamenlijk vorm proberen te geven aan een alternatieve samenleving.’
Tip 6: zoek minder naar jezelf
‘Wanneer het moeten wegvalt en je lijstjes leeg zijn, merk je dat je niet weet hoe je naar jezelf moet luisteren. Dus ga je op zoek naar een authentieker, autonomer zelf. Maar ook die zoektocht naar jezelf wordt commercieel uitgebuit, met coaches en stilte-retraites die je het antwoord proberen te verkopen. Ik geloof niet dat een authentiek zelf bestaat. En ook autonomie vind je niet door je terug te trekken in je eigen hoofd. Alleen door erop uit te gaan, dingen te proberen en anderen te ontmoeten kom je erachter wat bij je past en wat niet.’
Wie is de tipgever?
Lieke Knijnenburg (1994) is filosoof en webredacteur bij De Groene Amsterdammer. Ze worstelde ermee dat haar zelfwaarde af leek te hangen van hoeveel ze op een dag gedaan kreeg. In haar boek Een schitterende leegte onderzoekt ze waar de moderne obsessie met productiviteit vandaan komt en hoe we ons ertegen kunnen verzetten.
Ze waarschuwt dat mensen haar tips niet tot een nieuw takenlijstje moeten maken. ‘Daarmee zit je namelijk weer in wat Hartmut Rosa een “modus van agressie” noemt: een houding waarbij je constant bezig bent dingen naar je hand te zetten. Je krijgt daarmee veel voor elkaar, dus ik wil lijstjes maken niet verbieden. Maar er is ook een andere ervaring van de wereld mogelijk, die Rosa “resonantie” noemt. Deze veronderstelt een open houding, waarbij je erkent dat je niet alles kunt controleren. Dan kan de wereld je raken en ontroeren. Ik pleit ervoor die houding wat vaker aan te nemen.’
Een schitterende leegte. Een poging tot verzet tegen onze obsessie met productiviteit
Lieke Knijnenburg
Atlas Contact
176 blz.
€ 22,99
