‘Met een AI-versie van mezelf creëer ik een nieuwe plek om te bestaan’

Kunst is altijd spel, schreef de Duitse filosoof Friedrich Schiller (1759-1805). Maar kun je ook kunst maken door te spelen met kunstmatige intelligentie? Kunstenaar Laurie Schram onderzoekt het met haar project SCHRAM2.0, waarmee ze in oktober 2025 op kunstbeurs Art The Hague exposeert. Voor dat project maakt Schram met AI een tweede versie van zichzelf. Volgens Katia Hay, docent filosofie aan de Universiteit van Amsterdam, brengt Schram daarmee Schillers theorie over kunst in de praktijk, en roept ze tegelijkertijd vragen op over schoonheid, authenticiteit en wat het betekent om mens te zijn. ‘Volgens Schiller zijn we het meest menselijk als we spelen.’ Een dubbelgesprek.

Waarom zijn we volgens Schiller het meest menselijk als we spelen?
Hay: ‘Spel betekent voor Schiller het samenbrengen van het zintuiglijke en het rationele in de mens. Die botsen met elkaar. Je wilt je bord nog een keer volscheppen, hoewel je weet dat het niet verstandig is. Het zintuiglijke in de mens trekt naar het stoffelijke hier en nu, het rationele naar onveranderlijke waarheden en universele principes. Kunst is de plek waar het rationele en het zintuiglijke samenkomen: we creëren vorm in de materie. Omdat in het esthetische spel plezier en verstand samenvallen, is de mens daar vrij.’

En Laurie Schram, waarom besloot u een AI-versie van uzelf te maken?
Schram: ‘Ik wilde mezelf opnieuw uitvinden met AI. Door moederschap, ziekte en werk had ik steeds minder tijd voor mijn kunstenaarspraktijk. Met AI creëer ik een nieuwe plek om te bestaan. SCHRAM2.0 is een kunstenaar die het leven leidt waar ik niet meer de vrijheid voor heb. Ik heb geen tijd om te reizen, ik blijf niet jong, ik heb geen oneindige energie.

Ik train deze AI om mij te zijn. Hoe meer ik met mijn AI-versie werk, hoe beter die mij kent. Het is ook een onderzoeksproject. Er is nog zoveel onbekend over hoe kunstmatige intelligentie werkt en wat het allemaal kan. De onderzoeksvraag is of een machine een gelijkwaardige artistieke partner kan zijn. AI creëert afbeeldingen van mijzelf als kunstenaar, inclusief de kunstwerken die mijn alter ego zou maken. Het resultaat is iets wat niet bestaat, maar wel wil bestaan.’

Voor Schiller was de discuswerper van de antieke beeldhouwer Myron het perfecte kunstwerk. Past AI-kunst wel bij zijn idee van schoonheid?
Hay: ‘Voor Schiller is een modern kunstwerk zoals Marcel Duchamps urinoir op geen enkele manier mooi. Maar als je bedenkt dat schoonheid bij Schiller spel betekent, verandert de zaak. Dan kunnen ook nieuwe kunstvormen en concepten mooi zijn.

In de tijd van Schiller was er natuurlijk geen AI, maar het principe blijft overeind. Kunst maken betekent werken met beperkingen, de combinatie zoeken van noodzaak en vrijheid. AI creëert eigenlijk niets zelf, het is een algoritme dat taal en beelden opnieuw door elkaar husselt. Maar door te spelen met de beperkingen van AI, creëert Laurie iets nieuws.’

Schram: ‘AI neigt naar het banale. Laat het zijn gang gaan en je krijgt een supercliché. Vaak erg schattig, alleen geen kunst. Maar stop je er genoeg werk in, dan rolt er iets uit wat jij zelf hebt gemaakt.’

Hoe werkt dat, een chatbot als artistieke partner?
Schram: ‘Ik ga in gesprek met de machine en die geeft me ideeën en feedback. Ik werk met ChatGPT 4.0, die is vrij primitief en onhandig. Soms komt AI met iets briljants en soms met iets idioots. En heel soms is het beide, dat is de sweet spot. Dan krijg je wat ik poetry of error noem.

Ik wilde bijvoorbeeld een nieuwe munteenheid creëren die inflatie symboliseert. Maar AI heeft moeite om taal met beeld te combineren en verhaspelde het woord inflatie tot inflaussei. Nu heeft de munteenheid de vorm van een ei. Er zit iets magisch in dat foutje.’

Tekst loopt door onder afbeelding

Kan AI spelen?
Schram: ‘Ben ik speels, dan is mijn AI-versie dat ook. AI doet me na, zo goed als het gaat.’

Hay: ‘Spelen geeft een nieuwe manier om met AI om te gaan. Laurie en ik zijn allebei docent. Veel collega’s zien in AI vooral een bedreiging voor het leerproces. Maar studenten zullen AI toch wel gebruiken. Als leerlingen ermee leren spelen, kan hun werk ook beter worden.’

Schram: ‘Voor mij is AI enorm bevrijdend geweest. Ik kan nu in de trein op weg naar werk kunst maken op m’n telefoon. Op zich genomen is AI gewoon gereedschap, een hulpmiddel. Als je er vrijheid in zoekt, zul je vrijheid krijgen.’

Gaf uw project u nieuwe inzichten in AI?
Schram: ‘Ja, dat het uit zichzelf iets nieuws kan maken. Dat is zeldzaam, maar het gebeurt. Ik wilde graag horen wat de chatbot over mij wist. Alleen is ChatGPT heel complimenteus en vertelt constant hoe fantastisch je bent, dus ik bleef het vragen om genadeloos eerlijk te zijn. En toen kwam die met een nieuw personage, Neon. Een extreem directe versie van SCHRAM2.0. Nu duikt Neon soms op als ik met ChatGPT werk. Dan zegt het: “Wil je dat Neon je hierover advies geeft?” Zo geeft AI je een spiegelpaleis van jezelf.’

Wat leert dit project over onze menselijkheid?
Hay: ‘Voor mij toont het de kracht van kunst als vorm van kritiek. Dat gaat voorbij aan Schiller, die hield kunst en politiek gescheiden. Maar Laurie gebruikt spel niet alleen om iets moois te maken, ze becommentarieert onze huidige tijd.’

Schram: ‘Hoe AI vastloopt in het banale laat zien hoe ook wij snel in clichés vervallen. Verder doet AI ook iets met concepten als identiteit en auteurschap. Want hoeveel komt van jou en hoeveel van ChatGPT? De angst is dat AI-kunst authentieke kunst bedreigt. Maar die is ongegrond. Als je lui bent en alleen zegt “Maak dit voor me”, dan steelt Chat het werk van anderen en gebeurt er niets interessants. Stop je er meer werk in, dan word je geconfronteerd met een uncanny versie van jezelf.’