In 2023 won een met AI gegenereerde afbeelding een prestigieuze fotoprijs. Boris Eldagsen, de maker, weigerde de prijs met de woorden: ‘AI is geen fotografie.’ Waar ligt de grens tussen fotografie als kunstvorm en kunst gemaakt door kunstmatige intelligentie? Is kunst nog kunst als AI het heeft gemaakt?
In de begintijd van de fotografie vonden veel mensen foto’s geen kunst. De Duitse filosoof Walter Benjamin schreef in 1936 dat een kunstwerk zijn unieke ‘aura’ verliest als het reproduceerbaar wordt. Ik geloof niet dat dat zo is, maar ik vraag het me wel af bij de beelden die AI produceert. Ontbreekt daar niet de aura? Het maakproces is een rekensom. Tegelijkertijd is AI-beeld natuurlijk net zo uniek als welk schilderij van Rembrandt dan ook: geef je Dall-E of Midjourney twee identieke opdrachten, dan krijg je toch twee verschillende afbeeldingen. Hoe uniek moet een afbeelding zijn om in aanmerking te komen voor een aura? Of heeft een aura meer met de mens dan met uniciteit te maken?
Moet kunst altijd een menselijke kunstenaar hebben? Dat mist grotendeels aan AI-beeld. Al zou je het schrijven van een goede opdracht of ‘prompt’ voor een programma als Dall-E ook een kunst kunnen noemen. Eldagsen gaf zelf toe dat het laten maken van het winnende beeld een ‘complex proces’ was, vergelijkbaar met tekenen. Maar dan nog kun je je afvragen: waarom heeft kunst een kunstenaar nodig? Is de esthetische ervaring die een kunstwerk oproept bij de beschouwer niet genoeg om het tot kunst te maken? Is schoonheid een voldoende voorwaarde voor kunst om kunst te zijn?
Wat is eigenlijk het verschil tussen een landschap en een kunstwerk? Kan een herfstlandschap niet hetzelfde teweegbrengen als een schilderij van Botticelli of een nocturne van Chopin? Achter de ‘kunst’ van de natuur valt geen kunstenaar te ontwaren, behalve dan een God – maar daar geloof ik niet in. En maakt het ontbreken van een bewust proces het landschap niet des te wonderbaarlijker, en dus mooier?
De Franse filosoof Roland Barthes riep ooit de ‘de dood van de auteur’ uit, omdat niet de auteur maar de lezer de betekenis van een tekst zou bepalen. Hij schrijft: ‘De geboorte van de lezer zal slechts mogelijk zijn door de dood van de Auteur.’ Is het niet evengoed de toeschouwer die de betekenis van een kunstwerk bepaalt?
In de online rubriek ‘shortreads’ zoekt Filosofie Magazine elke week in een kort essay naar het antwoord op een alledaagse filosofische vraag.
