Kunnen we ons nog wel herinneren hoe het leven was voor corona? En wat zijn we zonder onze herinneringen? Ons geheugen en onze herinneringen geven ons een perspectief en bepalen voor een groot gedeelte wie we zijn. In dit weekendlijstje vijf filosofen over het belang van de herinnering.
Het geheugen als tomtom
Wat is ons geheugen? Een feitenarchief, een zoekmachine, een film die zich in doodsnood voor ons geestesoog afspeelt? In hun boek Het geniale geheugen zoeken filosoof Martin Gessman en neurobioloog Hannah Monyer samen naar een antwoord. Volgens hen is het geheugen geen simpele opslagplaats, maar een tomtom die richting geeft aan ons leven, ons voorbereidt op de toekomst. En niet alleen dat: zonder deze routeplanner zouden we niet kunnen denken of zelfs maar voelen.
Lees hier de recensie van Jolanda Breur over het Het geniale geheugen.
Je bent wat je je herinnert
Psycholoog Douwe Draaisma ziet het geheugen als de verteller van een verhaal waarin jijzelf de hoofdrol speelt. Wat je je herinnert uit het verleden bepaalt wie je bent in het heden, stelt hij. Maar omgekeerd beïnvloedt het heden ook je herinneringen. ‘Als je hoort dat je vader niet je echte vader is, dan verandert je perspectief op een tamelijk dramatische wijze en kunnen opeens herinneringen bovenkomen waar je eerder nooit aandacht aan hebt besteed.’
Lees hier meer over de rol van het geheugen als verhalenverteller.
Twee ‘zelven’ in één brein
Wie we zijn, verandert voortdurend. Tegelijkertijd hebben we de indruk dat iets in ons altijd hetzelfde blijft. Neuroloog Antonio Damasio vindt een verklaring voor deze paradox. Volgens hem huizen er niet één, maar twee ‘zelven’ in ons brein: een veranderlijk en een onveranderlijk zelf. Dat laatste noemt hij het ‘autobiografische zelf’. Het zorgt voor continuïteit en eenheid in ons leven en is gebaseerd op een schatkamer vol herinneringen over waar je vandaan komt, wat je studeerde en wie je eerste liefde was.
Lees hier gedeeltes uit Damasio’s boek Ik voel dus ik ben; de ontrafeling van het bewustzijn.
Is het echt zo gegaan?
Zonder de herinnering zijn we niet meer dan barbaren die richtingloos in het heden drijven, stelt filosoof Tsvetan Torodov. Maar het is ook uit naam van de herinnering dat mensen wraak willen nemen of oorlogen voeren. ‘Hoe moeten we herinneren?’ is voor Torodov dan ook een cruciale vraag. De herinnering mag niet verloren gaan, maar ook nooit zomaar leidraad zijn voor ons handelen. Steeds opnieuw moeten we ons kritisch afvragen: ‘Is het wel echt zo gegaan?’
Lees hier het interview met Torodov over het belang van kritisch herinneren.
Nieuwe manier van herinneren
Wie of wat moeten we herdenken? Verdienen onze zeehelden (of -schurken) nog wel een standbeeld? En herdenken we op 4 mei alle oorlogsslachtoffers, of alleen die uit de Tweede Wereldoorlog? Filosoof Simone Saarloos verzet zich tegen wat zij ‘wit herinneren’ noemt – een westerse manier van kijken naar het verleden. In haar boek Herdenken Herdacht sluit ze zich aan bij Friedrich Nietzsche, die protesteerde tegen de neiging in het westen om alles in het verleden helder te orden en af te bakenen.
Lees hier de recensie van Simon Gusman over Herdenken Herdacht.
