De Franse Revolutie maakte diepe indruk op de Duitse filosoof Hegel (1770-1831). Hij ging daarom op zoek naar de betekenis van de geschiedenis. Die heeft een doel, meende hij, en dat is de ontwikkeling van de vrijheid. Dat gaat weliswaar met horten en stoten, maar ‘uiteindelijk zullen alle gebeurtenissen in de geschiedenis tot meer individuele vrijheid leiden’.
Nieuwe wending
De geschiedenis is ten einde, verklaart filosoof Francis Fukuyama in 1989. Sinds de val van de Berlijnse Muur is er volgens hem geen ideologische tegenstander van de liberale democratie. Jaren later kwam hij in De nieuwe mens terug op zijn controversiële uitspraak. Zolang de wetenschap niet klaar is, is de geschiedenis dat ook niet. Dankzij biotechnologische ontwikkelingen zou er volgens hem wel eens een nieuwe, posthumane mens kunnen opduiken.
Meer lezen over de filosofie van de geschiedenis? Schrijf je in voor de gratis nieuwsbrief
Verknipte geschiedenis
We verwijzen vaak naar de geschiedenis om een punt te maken. Daarbij lichten we uit wat ons aanstaat, maar laten we de rest links liggen. Een verkeerde omgang met het verleden, schrijft de Zwitserse historicus Jacob Burckhardt in Wereldhistorische beschouwingen (1905). Moeten we Burckhardts waarschuwingen extra serieus nemen nu wantrouwen tegenover de wetenschap en fake news de kop opsteken?
Inzicht en verlies
Terugkijken op zijn eigen oeuvre doet geschiedfilosoof Frank Ankersmit niet. Maar het begrip ‘representatie’ vormt zonder twijfel de rode draad in zijn werk. Bij historische representatie is sprake van een paradoxale ervaring, zegt Ankersmit. Je ervaart inzicht en verlies gelijk. ‘Je snapt hoe iets is geweest, maar juist omdat je dat inziet, voel je dat het in het verleden ligt. Historische realiteit ontstaat pas als het verleden niet meer bestaat.’
Genderneutraal
Hoe zouden de pagina’s in de geschiedenisboeken eruitzien als we het man-vrouw-onderscheid wegdenken? Filosoof Veronica Vasterling analyseert hoe ons man-vrouw-denken de interpretatie van archeologische vondsten beïnvloedt. ‘Werd er een vrouw met een wapenuitrusting gevonden, dan gingen de onderzoekers er vaak van uit dat die wapens een rituele functie hadden of enkel werden gebruikt om groenten schoon te maken.’
