Niet alles hoeven weten
Lang geloofde Jannah Loontjens dat de mogelijkheid om ongehinderd herinneringen te delen een teken van vrijheid was. Maar na het lezen van de Franse filosoof Michel Foucault schaafde zij die mening bij. De veronderstelling ‘hoe meer je met elkaar deelt, hoe vertrouwder je met elkaar bent’ is volgens Foucault een illusie. Openheid leidt volgens hem niet tot vrijheid of vertrouwen, maar tot manipulatie. Door persoonlijke informatie te delen geven we de regie over onze herinneringen uit handen. Vertrouwelijkheid bestaat juist meer uit elkaar de ruimte gunnen om niet alles te hoeven vertellen. Loontjens beseft door Foucault dat vrijheid bestaat ‘bij de gratie van het elkaar geheimen gunnen, van het ongekend laten, van het laten bestaan van raadselachtigheid en geheimzinnigheid.’
Een rechter geeft niet om waarheid
Volgens advocaat Hugo Ter Brake is de houding van de rechter in een strafzaak veelal te passief. De rechter heeft de rol van Socrates ‘alleen vervult hij die niet naar behoren’, zegt Ter Brake. Volgens hem is de rechter helemaal niet geïnteresseerd in de waarheid. Het dossier dat de rechter gelezen heeft vertelt hem hoe de werkelijkheid in elkaar zit: hij vraagt niet door. Het socratische debat vindt daardoor niet in de zitting plaats, maar op papier. Volgens Ter Brake moet een rechter veel scherper op zoek gaan naar de waarheid, zelfs als dat tegen het belang van advocaten ingaat. Ter Brake: ‘Ik denk wel eens: als een rechter nu doorvraagt maakt hij gehakt van mijn client.’
Klikspaan
Is het openlijk verkondigen van misstanden een nobele daad in dienst van publiek belang, of een zelfzuchtige actie die weinig geeft om consequenties? Jeroen Hopster verkent de vraag of we klokkenluiders moeten steunen of niet. Aan de ene kant is klikken een ‘positieve daad van ongehoorzaamheid’ met een immense maatschappelijke impact. Aan de andere kant tast het openbaar maken van grote geheimen veel levens en belangen aan. Is een interne afhandeling dan niet een betere oplossing? Volgens Hopster is de intentie van de klikker doorslaggevend: is deze onbaatzuchtig en goed doordacht of juist gestoeld op eigenbelang en wrok? ‘Zulke nuances maken dat de ene klokkenluider de andere niet is.’
Afluisteren
‘Vandaag de dag lijken weinigen zich druk te maken om de mogelijkheid te worden afgeluisterd.’ Jannah Loontjens realiseert zich na het zien van de film The Conversation (1974) hoe kwetsbaar het is om persoonlijke gegevens te delen. Al helemaal als iemand anders dat doet zonder te vragen. Hoofdpersoon Harry Caul is zich voortdurend bewust van privacy: hij is professioneel afluisteraar. Na een van zijn opdrachten weigert hij de opnamen in te leveren want hij vreest voor een moord. De film laat zien dat de manier waarop derden met onze geheimen omgaan belangrijker is dan onze geheimen zelf. Hoe zij deze gegevens inzetten en wie zij ermee manipuleren zijn het meest van belang. Ondanks de goedbedoelde voorzichtigheid van Caul, gaat er toch iemand dood.
Verdwenen mysterie
Het is overhaast pessimistisch om te geloven dat er “onoverkomelijke mysteries” bestaan volgens de Britse filosoof Philip Kitcher. Maar de overtuiging van wetenschappers dat we alles natuurkundig kunnen reduceren klopt ook niet. We kunnen niet alle problemen oplossen, en dat geeft niet. Kitchers intellectuele held John Dewey vond dat we anders moeten leren kijken naar de problemen die we niet kunnen oplossen. We kunnen bijvoorbeeld geen eenzijdig wetenschappelijk antwoord geven op wat de geest is, maar we kunnen vanuit verschillende invalshoeken wel grip krijgen op wat de geest doet. Het mysterie van een vraagstuk verdwijnt als verschillende disciplines zich erover buigen.
